• Ел мұраты
• 19 Мамыр, 2021

КҮШ БІРІКТІРГЕНДЕ ҒАНА ЖЕҢЕМІЗ

Марат ҚАЛИМОЛДИН,

Еуразия технологиялық колледжінің директоры,

Алматы қаласы Алмалы ауданы әкімінің сыбайлас жемқорлыққа

қарсы іс-қимыл жөніндегі  штаттан тыс кеңесшісі

Бүгінгі таңда қазіргі заманғы нарықтық қатынастар мен құқықтық мемлекет құру жағдайында Қазақстандағы сыбайлас жемқорлық тақырыбы, сөзсіз, өзекті болып табылады. Бұл құбылыстың ауқымы туындаған мәселеге толық мән беру үшін жеткілікті. Халықтың терең қоғамдық саралануы, әлеуметтік топтасуы аясында экономикадағы және бүкіл қоғамдық өмірдегі қылмыстылық пен сыбайлас жемқорлық ауқымының еселеп ұлғаюымен байланысты Қазақстанның экономикалық кеңістігінің терең әлеу­меттік топтасуы орын алды.

Бұл сыбайлас жемқорлық қатынас­тарының және Қазақстан азаматтарының сыбайлас жемқорлық  әрекетінің та­мырлануы себептерін терең зерттеуді қажет етеді. Бұл сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың кешенді стратегиясын қалыптастыруға мүмкіндік береді, оның ішінде қоғамның сыбайлас жемқорлық әрекетке төзбеушілігін қалыптастыруды да қамтиды. Сыбайлас жемқорлықтың ең күрделі әлеуметтік феномен ретіндегі ғылыми көрінісі сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты әзірлеуге және іске асы­руға ықпал етуге және қоғамдық, топтық және жеке санада іргелі өзгерістер жасауға, азаматтардың іс-әрекеттерінің қағидаларын оң түзетуге арналған.

Қазіргі кезеңде Эстония, Литва және Латвиядан басқа посткеңестік кеңістіктегі барлық елдерде сыбайлас жемқорлық көлемінің айтарлықтай төмендеуі байқалмайды. Оның таралу ауқымы осы елдердің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының жалпы ерекшелігі болып табылады.

Сыбайлас жемқорлықты жүйелі құбы­лыс ретінде қабылдай отырып, мемлекет оған қарсы іс-қимыл бойынша кешенді шаралар жасайды және жүзеге асырады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте мемлекет пен қоғамдағы сыбайлас жемқорлық көріністерін азайтуға, сыбайлас жемқорлыққа қатысы бар адамдарды анықтауға және жазалауға қабілетті нақты шаралар маңызды рөл атқарады.

Қарапайым және жеткілікті тиімді шара атқарушы билік органдарының лауазымды тұлғалары мен депутаттардың табысы мен мүліктік жағдайы туралы жыл сайынғы міндетті есеп беруі. Аталған тұлғалардың табыстары туралы декларацияларды бақылау және қадағалау органдары тексереді.

Атқарушы билік органдарының көпшілігінде ұлттық қауіпсіздік қызмет­тері құрылды, олардың мақсаты билік органдарындағы қызметшілердің арасында сыбайлас жемқорлыққа жол бермеу болып табылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл шараларын қабылдауда мемлекеттің рөлі қаншалықты белсенді болса да, ол осы күресті қара­пайым азаматтардың көмегінсіз жасай алмайды.

Әрбір азамат заңды басшылыққа ала отырып, өмір сүруге және жұмыс істеуге тиіс. Сыбайлас жемқорлық құбылыстарын болдырмау үшін өз құқықтарын нақты білу, оларды қорғай білу, жеке, қоғамдық және кәсіби өмірде сыбайлас жемқорлық әдістерін пайдалануды жоққа шығаратын моральдық ұстанымға ие болуы қажет.

Сыбайлас жемқорлық құбылыс­тары­ның мәнін нақты түсіну және басқа құқық бұзушылықтардан ажырата білу маңызды. Бірақ сыбайлас жемқорлық деген не және оны қалай анықтауға болады? Бүгінгі таңда заңда белгіленген «Сыбайлас жемқорлық» ұғымының нақты анықтамасы бар.

«Сыбайлас жемқорлық» ұғымының анықтамасы «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы»Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 18 қара­шадағы № 410-V Заңында келтірілген.

Жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын тұлғалардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік бе­ріл­ген тұлғалардың, мемлекеттік функ­цияларды орындауға уәкілеттік берілген тұлғаларға теңестірілген тұлғалардың, лауазымды тұлғалардың өздерінің лауа­зымдық (қызметтік) өкілеттіктерін және соған байланысты мүмкіндіктерін жеке өзі немесе делдалдар арқылы же­ке өзіне не үшінші тұлғаларға мү­лік­тік (мүліктік емес) игіліктер мен артықшылықтарды иелену немесе табу мақсатында заңсыз пайдалануы, сол сияқты игіліктер мен артықшылықтарды беру арқылы осы адамдарды пара беру арқылы заңсыз пайдалану – сыбайлас жемқорлық болып есептеледі.

Егер адам материалдық немесе мате­риалдық емес пайда көру мақсатында өзінің немесе біреудің лауазымдық жағдайын заңсыз пайдалануға қатысса, ол сыбайлас жемқорлық жүйесінің бір бөлігіне айналады.

Өкінішке қарай, адамдардың көпшілігі үшін тұрмыстық мәселелерді шешуде шағын пара беру олардың   дүние­танымына, моральдық шектеулеріне қайшы келмейді.

Сыбайлас жемқорлық қоғамда бір күнде пайда болмайды. Сыбайлас жем­қорлықтың мәні ол терең өзара бай­ланысты әлеуметтік құбылыстарда көрі­неді. Олардың қатарына құқықтық ни­гилизм және азаматтардың құқықтық сауаттылығының жеткіліксіздігі, аза­маттардың азаматтық ұстанымының төмендігі енеді.

Қазіргі уақытта халық арасында сыбай­лас жемқорлықты өздігінен ұсыны­латын нәрсе ретінде бағалағанды жөн көретін азаматтардың жеткілікті тобы байқалады. Көбісі олардың дәл осы  әрекеттері сы­байлас жемқорлықпен тиімді күресуге мүмкіндік бермейді деп ойламайды.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес, ең алдымен, азаматтардың сыбайлас жемқорлық қатынастарына қатысқысы келмеуінен көрініс табуға тиіс. Сондықтан да сыбайлас жемқорлықтың құрбаны болмау үшін, сондай-ақ Заңның қыл­мыс жолына түспеу үшін сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес тәсілдері туралы нақты түсініктерге ие болу қажет.

Параны қорқытып алу немесе пара беруден бас тарту мүмкіндігі бол­маған жағдайда (мысалы, өмірі мен денсаулығына қауіп төнген кезде) - бұл туралы Құқық қорғау органдарына хабарлауы қажет, бірақ параны қорқытып алушымен қарым-қатынаста келесі ұсыныстарды сақтау керек:

•сізге қойылған шарттарды мұқият тыңдау және есте сақтау (сомалардың мөлшері, тауарлардың атауы және қызметтердің сипаты, параны беру мерзімдері мен тәсілдері және т. б.);

•пара беру уақыты мен орны туралы мәселені келесі әңгімеге дейін кейінге қалдыруға тырысыңыз;

•әңгіме барысында бастама көтермеу, «пара алушыға» сізге мүмкіндігінше көп ақпарат беруіне, сөйлеуге мүмкіндік беру;

•тез арада құқық қорғау органдарына хабарласыңыз.

Ұсынылғандар, өкінішке қарай, жан-жақты, толық және нақты дұрыс деп саналмайды. Әрбір нақты жағдайда жақсы нәтижеге қол жеткізу үшін қандай әдістерді және қандай дәрежеде қолдану керектігін өзіңіз шешуіңіз керек.

«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Заңның 22-бабына сәйкес, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылды өз құзыреті шегінде барлық мемлекеттік органдар, ұйымдар мен лауазымды адамдар жүргізуге міндетті.

Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушы­лықтарды анықтау, жолын кесу, алдын алу, сондай-ақ сыбайлас жемқорлықтың кез келген түріне төзбеушілік – оны жоюға  жол ашады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес – біздің ортақ парызымыз. Тек күш-жігерімізді біріктіре отырып, біз, Қазақстан Республикасының азаматтары, әлеуметтік зұлымдық – жемқорлықты жеңе аламыз.