• Келелі кеңес
• 06 Қаңтар, 2014

ЕУРАЗИЯ ИДЕЯСЫ МЕН ЕУРАЗИЯ ОДАҒЫ ЕКІ БАСҚА ТҮСІНІК

ТАҒЫ ДА ЕУРАЗИЯ ЖАЙЫНДА

«Дін құрыса, тіл сақтайды, тіл­ құрыса, үн сақтайды, бәрі құ­­ры­­са, діл сақтайды (иаһуди-еврейлер мысалы). Діл, тіл, дін тізе қосқанда оны оқ қана жеңеді». Бұл А.Сүлейменовтен қал­ған сөз. Түсінгенге, жетесіне жеткенге оқтың ар жағында өлім ғана жатыр емес пе? Ендеше, қазіргі екі топ – текке (генге) негізделген дәстүршіл топырақта өніп-өскен тиянақшылдар (кочевники) мен либерал-радикал, көзсіз, сана сарабына салмай елі­тіп, еліккіш батысшылдықтың «балалық ауруымен» ауыр­ған­дар арасындағы талас-тартысқа мұрындық болып жүрген кейбір интеллигенция өкілдерінің ой-өрісі оған жетпесе, кім кі­нә­лі? Осы тұста ескертетін бір жай, біздіңше олардың сана-сезімі жетпейді емес, дұрысы өздері оған ойларын саналы түр­де жеткізгілері келмейді. Өйткені, кеңестік кезеңдегі аяқ-қо­лын жылы суға малған, нақтылай айтқанда, «ішкені алдында, ішпегені артында» қызығынан айрылмасақ дейді. Ол кезде ел-жерлік, салт-дәстүр, сана-сезімнен қол үзген орыс идеясымен су­ға­рыл­ған, жалпыорыстық-интернационалистік ас­си­ми­ля­ция­ға ұрын­ды­ра­тын идеологиямен қаруланған мақсат-мүдде со­лар­ға қыз­мет ететін. Сөйтіп, оларды өз ұлтының ішіндегі «ақ қар­ға» ретінде ерекше ұстайтын.

Енді, қазір жеке мемлекеттер егемендігі мен тәуелсіздігінен кейін жалпыкеңестік – бір тілділік, космополиттік идеяға толы құндылықтардың орнына, бүгінде ұлттық құндылықтардың қа­дір-қасиеті артып, дәстүршіл-ұлттық ой сана-сезім идеология­сы мен идеясы алға шығып отыр. Міне, осының бәрі әкеліп, жа­ңа­ғы біз тілге тиек етіп отырған либерал-батысшылдардың ой-тұжырымдарын іске асырмайтын бағыт-бағдарда дами келе, оларды тұйыққа тіремеді емес пе? Ал, ол тұйықтан шығудың бірден-бір жолы ұлттық мүдделерге өліспей-беріспейтін қар­сы­лық тудыру. Қазіргі масановшылдық пен ерға­лие­ва­шыл­дық, дін бұзар қодаровшылдық пен біләловшілдіктердің етек алуының да сыры осында.
Қазіргі еліміздегі әлеуметтік-саяси және экономикалық-қо­ғам­дық дағдарыстан енді-енді біртіндеп шығып келе жатқан жағ­дай­да қалыптасып отырған текке негізделген дәстүршіл то­­пы­­рақ­­та өніп-өскен тиянақшылдар мен либерал-радикал, көз­сіз, сана-сарабына салмай елітіп-еліккіш батысшылдықтың «ба­ла­лық ауруымен» ауырғандар арасындағы пікір қайшылығы өзі­нің шарықтау шегіне жетіп, тіпті, соңғы кезде екіжүзділер мен патриоттар талас-тартысына айналып кеткен секілді. Бұл тұста соң­ғы­лар әлемдік тарихтағы қазақтың алатын орнын өзінің ұлт­тық кескін-келбеттегі, мәдениет пен өркениет үр­ді­сін­де жасампаздана жетілген, тілі мен дінін жоғалтпаған қа­лып­та­ғы табыс биігінен көргісі келсе, ал, алдыңғылар болса, керісінше, модер­низм кейпіндегі машиназациялау негізіндегі ас­си­ми­ля­ция­ға түс­кен пошым-порым, мән-мағыналы мазмұнда көргісі келеді. Олар, бүтіндей Еуропа мен Америка үлгісіндегі Қазақстан жа­сау­ға барынша тырысып бағып, оны кең-байтақ жерімізде сырт күш идея мен идеологиялар әрі жеке тұлғалар арқылы ор­нық­тыр­мақ­шы. Сосынғы олардың тағы бір мойындағысы келмейтіні – философ Н.Бердяевтың «...всякая нация стремится образовать свое госу­дарство, укрепить и усилить его. Это есть здоровый инстинкт нации. Государственное бытие есть нормальное бытие нации. Потеря нацией своего госу­дарства, своей самостоятельности и суверенности есть великое несчастье, тяжелая болезнь, калечащая душу нации» дегені мен И.Ильиннің «всякое государство живое и действующее должно быть исполнено национализма. Это его душа. Это его сущность. Это его бытие. космополитические государство аморфная, безформенная масса. Тоже и с человеком. Что такое человек без нации? Быть может это идеал. Но идеал в реальной жизни не что отвле­ченное, безсильное и обречен на гибель. Человек без нации, – то же, что дерево без плода. Дерево – ни груша, ни слива, ни яблоня в природе не нужно» дегені. Олар үшін жоғарыдағы тол­ғам­дар­ға қарағанда Хосе Ортега-и-Гассеттің мұсылманшылдыққа да, православияға да тән емес «Семейный очаг – это тепло искусственное» секілді ой-тұжырымдары мен пікірлері әлдеқайда ар­тық. Бұл бір ғана мысал. Біздің қашаннан бері айтып та, жазып та келе жатқанымыз кез-келген Батыс не Аме­рика, тіпті өз философтарымызды оқығанда да ескеретін жағдай, ғылыми-әде­би процесте кездесетін «двойной стандарттың» астарына үңі­ле білу. Олай болмаған жағдайда, іштен пісіп-жетілмей, сырттан телінген қандай да болмасын оқу мен тоқу, сондай-ақ, демо­кратия – психологиялық-әлеуметтік, саяси-қоғамдық дерт. Біз­дің, тағы да, бір көз жеткізген жағдайымыз, қашанда өз­ге­нің ойын компиляциялау абырой әпермейтіндігі. Ал, оған ком­пи­ля­тор­лық етіп, «образованщиналық» алғырлық таныту одан да қауіпті. Оның типтенген өкілі өзін тарихшы, саясаттанушы санайтын Масанов. Әсіресе, ол және ондайлар ұлттық сана-сезім, ой-жүйе қалыптасып, оң-солымызды толық танып үл­гер­ме­ген кезімізде тіпті қасірет. Кітаби күйретуші теория либерал-ра­ди­кал­дық, әлеуметтік-экономикалық, өзгелердің ой-жемісі – батысшыл демократияны насихаттаушылар қазақ тарихында сонау XX ғасыр басынан-ақ басталған. Оған кезінде Мұс­та­фа Шо­­қай секілді зиялыларымыз ұлттық мақсат-мүдде тұр­ғы­сы­нан келіп, тиісті соққыларын да беріп отырған. Ал, олар қазір масанов, Ер­ға­лие­ва, Қодар, Біләлов кейпінде қайта бас көтеріп, біз­­дің ді­лі­міз бен тілімізге, сосын дінімізге, айта берді әдет-ғұ­рып, салт-санамызға әсер етуде.
Жаңа ғана қаз-қаз тұрып, етек жайып келе жатқан мемлекет­ті құрап, оны қалып­тастырушы халықтың болашағын ойлап, сосын оларды жөн-жосыққа салушы ұлттық сана-сезімі же­тіл­ген интеллигенция. Халық, көпшілік ретінде ұлттық сезіммен ғана өмір сүреді. Ендеше, ұлттық сана мен ұлттық сезімнің арасы жер мен көктей. Сондықтан, қазір біз жалпы ұғым халық дең­ге­йін­де қалып қоймас үшін ұлттық сана-сезімге қол жет­кі­зуі­міз керек. Оның үлгісі Прибалтика, сосын, іргелес Грузия мен армения. Ал, ұлтшылдықтың кең және тар түрі бар. Соның ке­йінгісіне ұрынбасақ, біздің шовинизмнен іргеміз аулақ болады.
Либералдық бюрократия өкілдері яки өздерін интеллигенция санайтындар жүйелі түрде ұлттық мүддедегі барлық құн­ды­лық­тар­ды аяқ-асты етіп, талан-таражға салды. Оның мысалы, Қа­жы­гел­дин бастаған реформаторлардың оптимизациясы. Со­ның салдарынан интеллигенцияның озық азаматтарын тәр­бие­лей­тін ұстаздардың, кітапханашылардың, әртүрлі саладағы үл­­кен­ді-кішілі архив қызметкерлерінің қадір-қасиетін кетірдік, оларды қыс­қар­тып, алақан жаймаса да жаярлықтай жағдайда қал­дыр­дық. Енді, іргелі ел боламыз десек, алдымен солардың жағ­дай­ла­рын жасауға тиіспіз. Мұны айтып отырғаным, жақында Шы­ғыс Қа­зақ­стан облысында іссапарда жүріп облыстық сотта істейтін, Мәскеуде жоғары оқу орнын бітірген архив қыз­мет­ке­рі­мен танысқан болатынмын. Ол облыстағы архив қыз­ме­ті­нің жай-күйін жан-жақты айтып берді. Жоғарыдағы айтылған ойлар содан өрбіген.
Жақында, менің қолыма 2001 жылғы 28 қыркүйекте жа­рық көрген «Из­вестия» газеті тиді. Онда Евгения До­цук­тің қа­зақ­стан­дық режиссер-кинодокументалист Эльза Діл­мұ­ха­ме­до­ва­мен жүргізген «Лев Гумилев: «Я молюсь на восточные зори, а западных только скорблю...» деген сұхбаты жарияланған. Бір қа­ра­ған­да ол өте қызық, көп мәселелердің басын қамтыған. Сөз жоқ, Лев Гумилев үлкен тұлға әрі өзіне дейінгі П.Са­виц­кий­дің орыс геосаясаты, сосын өзінің орыс этнологиясы, орыс линг­вис­ти­ка­сы­ның структурасы (струк­турализм), орыс социологиясы (әсіресе, элита теориясы) және Ресей мем­ле­кет­ті­лі­гін ны­ғай­та­тын еуроазиялық идеяны дамытушылардың ал­дың­ғы қа­та­рын­да­ғы ғалым. Бірақ, ол біздің қазақ ұлты, қазақ мемлекеті үшін не берді? Және ол идея мен идеологиялардың бізге, біздің менталитетімізге қаншалықты пайдасы бар? Міне, мә­се­ле қайда? Осыған көз жүгіртіп көрдік пе? Мұны айтып отыр­ға­ным, әлгі, жоғарыдағы келтіріп отырған сұхбаттың «двойной стан­дарт­қа» саятын астары барлығында. Эльза ханым мен Лев Гу­ми­лев­тің «На континенте Евразии мы все евразийцы – с общей ментальностью, с общим мироощущением» дегенін малданып, өзі «Однако этот «дуализм», по Гумилеву, будет временным, потому что будущем, когда население Евразии оформится в единый народ, появится и единая вера. При этом сам Лев Николаевич был глубоко верующим православным чело­веком» дейді. Мәселеге, Гумилев тұрғысынан келсек, ол өте дұ­­рыс, ал енді, дәп сол мәселеге ұлттық-қазақ тұрғысынан келсек ше? Әрине, дұрыс емес. Сонда, біздің мемлекеттілігіміз бен ұлт­шыл­ды­ғы­мыз, тәуелсіздігіміз бен ұлттық болмыс-бі­ті­мі­міз қайда қа­ла­ды? Міне, бұл миссионерлік мақсат-мүдде, яғни, Лев николаевич қалаған жол. Мұндай жолда мен өз басым Эльза ханым Діл­мұ­ха­ме­до­ва­мен бірге сапарлас бола алмаймын. Ме­нің идеям мен мақсат-мүддем евразиялық емес, қа­зақ­тық. жалпы, еуразиялықпен бір кездегі КСРО арасында еш­қан­дай да айыр­ма­шы­лық жоқ. Еуразия православияға негізделген орыс отар­шыл­ды­ғы­ның ең әдемі құйтырқы түрі. Біздің кез келген ғы­лы­ми-әдеби процестегі еңбектерде «двойной стандарт» болады дей­ті­ні­міз­дің сыры да сонда. Оны Еуразия идеясын қайта ті­ріл­тіп, жаңғыртушы және жаңартушы философ А.Дугин «мегаполис» газетінде тағы бір дәлелдеді. Сол газеттің №42, 24 қа­зан, 2001 жылғы санындағы Юрий Мизиновқа берген бұл сұх­ба­ты ерекше көзге түсіп, көңіл алаңдатады. Біз ол туралы кезінде «Қа­зақ әдебиетінің» 15.06.2001 жылғы №24 санында жарық көр­ген «еуразияда ұлтқа орын бар ма?...» деген мақаламызда шама-шарық, қал-қадірімізше айтып жазғанбыз.
Енді, сол жоғарыдағы аталған сұхбатқа келсек, онда Эльза Діл­мұ­хамедова өзінің Лев Николаевичтің ықпалымен православияны қабылдағанын айтады. Және атақты ғалым оны со­ған шоқындырып, осынау ерекше күн есте қалу үшін өзінің «география поведения» деген тақырыпта оқыған лекциялары жа­зыл­ған аудиокасетасын сыйлапты. Міне, көрдіңіздер ме, сана сарабына салмай, көзсіз, елітіп-еліккіш батысшылдарға бұ да мәр­те­бе, мақтаныш. Сонда, біз сол бір іс-әрекет, әркімнің өзіне қа­тыс­ты жағдайдан сабақ, үлгі алуымыз керек пе? Режиссер-кинодо­кументалист оны бізге неге айтып отыр. Содан соң, Эльза ханым «Он (Гумилевті айтып отыр. – А.Ә.) был уверен, что евразия вот-вот даст некий новый тип людей, она уже готова этот тип произ­вести» дейді. Осы бір сөздер менің есіме Тур­ге­нев­тің «Отцы и дети» шығармасындағы нигилист Базаровтың бір кездері бүкіл адам баласы бақтағы ақ қайыңдардай бірдей болады деген пікірге саятын ойын есіме түсірді. Міне, осыны қа­лай қабылдап, қалай бойға сіңіруге болады? Жалпы, Еуразия идеясы абстракциялы ойда тұрып, санаға сіңбейтін ұғым. Ол егер экономикалық жағынан болса, онда оны қабылдауға болады. Ал, Эльза ханым трактовкасында ол абстракция ғана.
Сосын аталған «Мегаполис» газетіндегі сұхбатта журналист Юрий Мизинов ұлттық рухка өзгерту мен ревизия жасау үшін ол қазіргі кезеңнің заңы мен талабынан шығуы керек дегенге саятын ой қозғаған. А.Дугинге қойған бір сауалында «– Но в казахстане есть дополнительные сложности. Казахстан многонациональное государство и казахская нация только недавно сос­тавила чуть больше половины насе­ления...» дейді. Осы тұс­та, мизинов мырза қазақтардың өз жерінде ұлт ретінде неге аз­шы­лық­қа ұрынғаны туралы жан-жақты ашып айтпайды. Яғни, бұл сұрақ қалай дегенде де Қазақстанға еуразия идеясын эко­но­ми­ка­лық тұрғыдан емес, саяси-мәдени діндік тұрғыдан сі­ңі­ру болып шыққан. Ал, оған Дугин қалай жауап береді де­се­ңіз­ші. Біз түпнұсқаның ойы мен астары бұзылмас үшін дәл сол кү­йін­де беріп отырмыз. Онда ол «..Если казах­ская демократия будет не этно­центрична, а станет воспринимать и осознавать себя через евразийскую демократию, она, естественно, создаст для русского населения те условия, которые не противоречат ни в этническом, ни в историческом аспекте интересам русских» дей­ді. Былай қарағанда бұл ой өте дұрыс, қолдауға тұрарлық. Бі­рақ, біз осы жерде айтпай кетуге болмайтын жай, мәселеге (евразия идеясы) Дугин көзімен қарасақ, онда Қазақстанда кіндік ұлт – қазақ идеясынан бас тартуымыз керек. Сұхбат идеясы да тұ­тас­тай соған келіп тіреледі.
Мұның бәрін айтып отырғаным түнеукүнгі «Ұлт интеллигенциядан не күтеді?» деген сауалнама мақаламнан бастап, күні кешегі «Тағы да со батысшылдық туралы», «еур­а­зия­да ұлт­қа орын бар ма?» деген мақалама дейінгі аралықта бұ пен­­де­­ңіз жайында не айтылып, қандай пікірлер жазылмады дейсіз. Ол пікірлер мерзімді орыс, қазақ басылымдарынан өріп, ауызша да талай жерде індетілді. Жә, оның бәрі со жұрт, со басылымдар еншісінде. Ең бастысы және басын ашып алар жай, мен олардың ешбір, ешқандай ой-пікір сөз-сарабынан өзімді ақ­тап, тіпті қорғамаймын да. Бірақ, сол көтерген проблемаларымды ақтап, қорғаймын. Өйткені, оларды мен емес, уақыттың, яғни, Қазақстанның тарихи-қоғамдық саяси өмірінің өзі қайта кө­те­ріп отыр. Ендеше, бұ әңгіме бізге дейін де қозғалған, біз­ден кейін де талай қозғалады. Оған себеп, заман туғызған, тағы ту­ғы­за­тын тектен өрген, не топырақтан өнген дәстүршілдер мен «бү­кіл әлемдік қалыпты модель» немесе бір үлгіге салу мен ма­ши­на­за­ция­лау­дың жемісі бізді кейбір көзсіз, сана сарабына салмай, елітіп-еліккіш батысшылдықтың «балалық ауруымен» ауыр­ған­дар­дың арасына қағылған сына. Оның бел ортасында қашан да интеллигенция жүреді. Оған негіз қоғам, мемлекет, ұлт, сосын солардан өретін, солар үшін өрілетін сан текті, әр­түр­лі мүдделер. Жалпы, ұлттық-мемлекеттік тарихты анық­тай­тын құндылықтардың негізі – сырттан телінген әлеу­мет­тік фактор және жай-күй, сондай-ақ, өркениет пен мәдениет немесе салт-дәстүр емес. Әйтпесе, қазақ интеллигенциясы батыс құн­ды­лық­та­рын: атеизм, социализм, материализм, модернизм, постмодернизм, қойыңызшы әйтеуір, қандай измдерге елі­тіп, қабылдамады. содан шыққан қорытынды не? Оның жемісі қандай? Көріп-біліп бастан кешіп жатырмыз. Біз ба­тыс­қа асық­тық, ол бізге асығып-аптықпай-ақ ашық қоғам, адам құқы, жалпыхалықтық құндылық есебінде, түйіп айтқанда, «бү­кіл әлемдік қалыпты модель» ретінде келді. Ендеше, Со­рос­тың «глобальное экономика характери­зуется не только свободным движением товаров и услуг, но, что более важно, свободным движением идеи и капи­тала...» дегені бүгінде дәл келіп отыр. Оған қарсы қоятын бізде қандай идея мен капитал бар? Бұл да ойланатын жай. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың жалпы ға­лам­дас­ты­ру (глобализация) туралы айтқан тұжырымдары біз­дің қай-қайсымызды да ойландыруы керек. Ал, еуразия идеясы болса, ол кіші ғалам­дастыру саясатының макеті. Сон­дық­тан бізге әлі де болса ойланатын жайлар мен мәселелер көп-ақ.
Біздің ұлтымыз ағаштың бұтағы мен жапырағын бо­ла­шақ­тың берекесіне теңеген. Бұл туралы әңгімеміздің басында сұң­ғы­ла философтар Н.Бердяев пен И.Ильиннің айтқандарын келтірдік. Ендеше, ағаш көркі – жапырақ. Өзің отырған бұтақты өзің кесуге болмайды.
«Ақиқат».
№10, 2003 ж.

БАЛЫҚТЫҢ ТІЛІН БАҚА БІЛЕДІ НЕМЕСЕ ДУГИННІҢ ДОСЫ КІМ?

Дугин түсінігіндегі «Казахские нацис­ты» маған неге ұна­май қалды? «Нацистер» мәскеулік десант – Дугин на­си­хат­та­уын­да­ғы Еуразия идеясының ұлт үшін қаншалықты қауіпті екенін жақсы біледі. Білгесін со кісінің қатысуымен алматыда өт­кен баспасөз мәслихатында және Болат Әбілов жүргізетін «Өзін­дік пікір» бағдарламасында оған, яғни, оның Еуразия идеясы туралы айтқан ой-тұжырымдары мен пікірлеріне күй­ре­те соққы берді. Әрине, сосын да о мырза талағы тарс айрыла, қазақты ұлтшыл деп айыптап отыр. Әрине, қазақтың «дым білмес» болғаны Дугинге ауадай қажет. Ол қазақ, жал­пы­қа­зақ­стан­дық­тар атынан мәселені өзі-ақ шешіп қойған. мысалы, өзінің «основы евразийства» кітабындағы бір сұхбатында: «общая для всех казахстанцев национальная идея, может быть и есть. Это – Евразийство», – деп бір-ақ қайырады. сонда, біз неге басымызды тау-тасқа ұра, Ұлттық идеяны іздеп, мемлекет тірегін содан табамыз деп жүрміз? Иә, біздің пре­зи­ден­ті­міз кез келген ел-жермен экономикалық қарым-қа­ты­нас­та болып, интеграциялық байланысты нығайта түсуіміз керек дегеннен бір танбай, өзі соның бастауында болып жүр. Біз де сол жа­ғын­да­мыз. Бірақ, православиеге негізделген орыс космополитизмі мен шовинизмін насихаттайтын Дугин ба­ғыт-бағ­да­рын­да­ғы Еуразия идеясына еш мойынұсынуға болмайды. Бұл қолынан билік кеткендердің империялық пиғылын қоз­ды­ра­тын, яғни, кеткен есесін қайта алу үшін құрған реваншизм деп аталатын қақпан.
Естеріңізде ме, осы жылдың басында Ресейдің «культура» телеарнасынан «Не істеу керек? Виталий Третьяковтың фи­ло­со­фия­лық сұхбаты» атты хабары көрсетілген болатын. Оған біздің кейіпкеріміз Дугин мырза да қатысқан. Онда ол өзі басы-қасында жүрген Еуразия идеясының мән-мағынасын аша келе, еуразияшылар көксеген орыс мақсат-мүддесіндегі «Із­гі­лік мемлекетіндегі» – (Дугин сөзі – А.Ә.) ұжымақ туралы айта келіп: «Міне, Шыңғыс Айтматов дегеніміз кім? Ол кімнің жазушысы? Кеңестік классик пе? Қырғыз, Кеңес, орыс жазушысы – мұның бәрі келмейді. Ол еуразиялық ұлы данышпан. Демек, еуразияшылдық дегеніміз не дегенде – бұл Шың­ғыс Айтматов демекпіз. Еуразиялық әдебиеттің классигі, еуразиялық данышпан. Бәрі де осымен түсінікті болады», – деді. Қандай жанға жағымды, жылы сөз. Ау, сонда бұл тү­сі­нік-пікірдің «Кеңес классигі», не «Кеңес жазушысы», болмаса «Кеңес данышпаны» деп қойылған көпшік-марапаттан айыр­ма­шы­лы­ғы неде? Сонда, қырғыз классигі, қырғыз жазушысы, қырғыз данышпаны деген қасиетті ұғымдар қайда қалады?
Әлгі аталған хабардың жүргізушісі Виталий Третьяков өзі­не дейінгі аға буын еуразияшылдардың идеясын тілге тиек ете келе: «...классикалық еуразияшылдар еуразияшылдық идея­сы­ның негізгі буыны Ресей екенін ашық айтқан. Сон­дық­тан да, кім бол­са да, нені айтпасын, қандай модель қол­да­ну­ға тырыспасын, осынау Еуразия одағының ор­та­лы­ғы мемлекеттік құрылым ретіндегі Ресей болатыны көз­де­ле­ді. осыдан келіп, бірден бұ­рын­ғы Кеңес одағының бей­не­сі көл­бең­дей­ді... өзім үшін осы кезеңде бұл кеудеден ите­ре­тін фактор емес, – деді. – Анығы да, қанығы да сол. Ал, сіз­дер Ре­сей­дің орталықтығы жөніндегі идеяға қалай қа­рай­сыз­дар?» – деп хабарға қатысушыларға сауал тастады. Міне, мұ­ның астарында жаңа қалыпқа бейімделген орыс космополитизмі мен шовинизмі жатқан жоқ па?
Дугин мырза қазақ ұлтшылдығын қоздырып, қазақ мүд­де­сін қорғап-қолдаған ұлт зиялыларына топырақ шашып: «Да, я патриот, но антисемитизм и расизм для меня неприемлем! А здесь, Казахстане, это есть я вижу...» – деп көлгірсіп, жалпы қа­зақ­қа күйе жағып кетті. Сонда деймін-ау, қазақ азаматы Әзім­бай Ғали, тағы басқа жігіттер қазақ мүддесін қорғаса, оңбаған екен де, ал, Дугин мен Третьяков патриоттар екен ғой. Міне, бұл таза кеңестік кезеңнен қалған айла-шарғы, адамды әлгіндей жаламен жасытып алатын амал. Сондай-ақ, ол Қазақстандағы «навигатор» деген интернет-газетке берген сұхбатында: «национальный со­став Казахстана прямое следствие предшествую­щей историчес­кой стадии, которую можно назвать «советским евразийством». «Советский народ» мыслился как евразийская общность нового типа», – дей келіп, ойын одан әрі: «Если закрепить за этносом территорию, мы приходим не к евразийст­ву...» деп өзінің ұлы орыстық шовинизмін ашықтан-ашық білдіреді де, қазақтың классикалық дәстүрлі мемлекетке ие ұлт болғанын қаламайтынын тігісін жатқыза жеткізе отырып, пікір-тұжырымын «Поэтому смысл евразийства в том, чтобы отделить юридически этнос от конкретной территории» деген «батыл шешіммен» аяқтайды. Сондай болған жағдайда, яғни «В евразийском Союзе вопрос о русских и казахах будет немедленно снят», – болады екен. Енді, қараңыздар, сонда «казахский нацизм существует» деп Дугин айту керек пе, әлде, біз керісінше ғып айтуымыз керек пе?
Бұл жолда орыс идеясына көмектесіп, белсене іс-әрекет жасап жүргендер Қазақстанда жеткілікті екен. Енді, сіздер олар кімдер дейсіздер ғой, әдеттегідей? Сөзді Дугиннің өзіне берейік. Ол: «...в этом направлении работают многие видные политики, в частности, Балташ Турсумбаев», – дейді. осыдан біраз уақыт бұрын Балташ Тұрсымбаевтың «Қазақстан ресейден алыстап, оның қолынан сусып шығып бара жатыр, ой­ла­ны­ңыз, Путин мырза» дегенге саятын пікірін қатты сынға алған едік. «Балықтың тілін бақа біледі» деген нақ осы шығар.
Қайтеміз, «многие видные казахские политики», сіздерге көп үміт артылады. Дугиннің сенімінен шығыңыздар» дейміз де. Ал, қазақ ұлтшылдары болса, шабуылға қарағанда қа­шан­ғы әде­ті­мен қорғаныстан танбас. Өйткені, сонау өткен ғасыр ба­сын­да­ғы ұлт қаймағы болған зиялылардың өздері де сондай күй кешті емес пе?

«Жас Алаш».
8 қараша, 2003 жыл

ЕУРАЗИЯ ИДЕЯСЫ МЕН ЕУРАЗИЯ ОДАҒЫ ЕКІ БАСҚА ТҮСІНІКБұл мақаланың негізі бір кезде жасалынып, кейбір ой-тұ­жы­рым­да­ры­мыз мерзімді басылымдарда үзік-үзік жарияланып жүр­ді. Соған қарамай, үнемі ізденіс үстінде жүретін әдетпен кө­кей­де көптен жүрген жайларды алдарыңызға тағы да тартсақ деген ой аяқ астынан келді. Оған себеп жақындағы Парламент депутаттары О.Әбдікәрімов, Ж.Тұяқбай, Ғ.Байназаров, Х.Ереже­пов, Ғ.Қалиев, Қ.Тұрысов, М.Сағдиевтің өз әріптестері Айталының тіл туралы көтерген мәселесіне өре түрегеле қарсы болуы мен күні кеше ғана «Литературная газета» 23 наурыз күнгі №10 санында жарияланған Александр Дугиннің православияға негізделіп, орыс шовинизмі құлық-ниетіндегі Еуразия идеясына байланысты «Евразийство наследует дух и стиль Московской Руси. Это продолжение той Руси, того русского государства, где элита и массы говорят на одном языке и где этот язык национальный» дей келіп, «Сейчас наблюдается бум евразийцев в двух странах – в Казахстане и Турции. Там евразийцев не десять и не двадцать, там огромное количество людей в правящих элитах воспринимают евразийство как новый государственный курс» деген ойды қозғай «...в Казахстане это означает ускоренную реализацию Евразийского Союза – проекта Назарбаева» деп айтқан пікір-тұжырымы болды. Бұ­лар­дың екеуінен де аңғарғаным Қазақстанды көптен бері космополитизм елесінің кезіп жүргендігі. Өйткені, әлгі, біздің де­пу­тат­тар­дың өздерінің туған тілін жатсынып, оған оғаш мінез-құ­лық көр­се­туі өзінің ел-жерін жоққа шығаруымен бірдей қасиет болса, ал, Дугин мырзаның әлімсақтан жалаулатып жүргені Азия мен Еуропа кеңістігін жайлаған аз ұлттарды жұтып қоя­тын идея. О мырза, қайда жүріп, қай жерде сөйлемесін кілең президент назарбаев ұсынған Еуразия Одағын алға тарта береді. Және соны «көзір» етеді. Еуразия идеясы идеологының осы тұс­та­ғы білмейтін, не білсе де білмегеңдей кейіп көрсететін жағ­да­йы, Еуразия идеясы патшалық Ресей кезінен бастау алатын империялық пиғылдан ерген Еуроцентризмге қар­сы орыс шовинизмі бағыт-бағдарындағы ағым да, ал, біз­дің елбасымыз ұсынып отырған Еуразия Одағы болса таза тә­­уел­сіз мемлекеттер арасындағы экономикалық байланыстан ту­ған оң идея. Сондықтан да, Еуразия идеясы мен еуразия Ода­ғын еш жаңылыстыруға болмайды.
Ал, біздің тарихшы, философ, сонымен бірге академик атанып жүрген енді бір қандастарымыз, білім саласын басқарып жүрген ана бір азаматымыз Еуразия идеясы мен Еуразия ода­ғы­ның ара-жігін ашып берудің орнына, оларды бірін-бірімен жа­ңы­лыс­ты­рып, қойыртпақ ете келе, қалың қазақты әрі-сәрі ететін ма­қа­ла­лар жазып, ойлар айтып жүргеніне таңғаласың. академик Ә.Нысанбаев болса, Еуразиялық Одақты «...славяндар мен тұрандықтардың іс жүзіндегі ішкі менталдық бірлігіне негізделген» идея деп ой түйетінін қайтерсіз. Біздің қайта-қай­та еуразия идеясы мен Еуразия Одағын жаңылыстырмай, олар­дың ара-жігін қара ормандай қазаққа түсіндіре, ажыратып бе­руі­міз керек деп қан қақсайтынымыз да сондықтан. Егер, сол тарихшылар мен академиктер жалпы Тұрандық идеяны қа­лып­тас­ты­рып, оны Ұлттык идеямен байланыстыра, сонау патшалық ресей кезінен басталған Еуроцентризм және Еуразия идеясымен бә­се­ке­лес, яғни, ұлттық мақсат-мүддені жұтып қоюға дайын жайын құ­лық­ты идеялар тудырған, бәсекеге төтеп бере алатын идея етіп қа­лып­тас­ты­руы­мыз керек десе, айналып кетпейсің бе? Жоқ, бізде бәрі керісінше, Еуразия идеясы мен еуразия одағын араластырып, қойыртпақ құлаш-құлаш мақала жазылып жат­қа­ны. Қайта, елбасымыз анабір жылы Мәскеуде өткен еуразия одағына байланысты дөңгелек үстелде мәскеулік еуразия идеясын насихаттаушы философтар мен саясаткерлерге, оның ба­ғыт-бағ­да­рын барынша түсіндіріп, Одақтың экономикалық жа­ғы­на баса назар аударған болатын.
Біздің жарғақ құлағымыз жастыққа тимей қашаннан бері жазып та, айтып та келе жатқанымыз, «Мәскеуді үшінші Рим» санайтын дугиншілдердің насихаттап жүргені Еуразиядағы аз ұлт­тар­ды түптің түбінде жұтып қоятын жайын құлықты, еуразия идея­сы­ның басымызды зорға арашалап алған КСРО-дан бірде айыр­ма­шы­лы­ғы жоқтығы мен оның православияға негізделгендігі. Сонымен айтарымыз, шынымен Қазақстанда еуразияшылдар «огромное количество» болып, ол идея республикамызда «государственный курс» болса, онда бізді шын ма­ғы­на­сын­да Құдайдың ұрғаны. Ондай бағыт-бағдарды шынымен темірқазық етсек, онда қазіргі бар тәуелсіздігімізден қол үзе­тін­ді­гі­міз­ге сенім білдіре аламыз.
«Заң газеті».
31 наурыз, 2004 жыл