- Заманхат
- 15 Тамыз, 2014
Масанов – камердинер емес пе, осы?
Аманхан ӘЛІМҰЛЫ, «Ақиқат»
Иә, сонымен тағы да сол Масанов... Тағы да со гөй-гөйі... Мен үшін бұл тақырып, бұл адам жайлы жазып, мәселе көтеру жабылған секілді еді. Амал жоқ, қайта айналып соғуға мәжбүр болып отырмын. Оның себебі, жақында «Караван» газетінің 20-санында «Мало их мочили...» деген тақырыппен Нұрболаттың туған халқы туралы адам жанын түршіктіретін, ой-толғамға келмейтін, өзіндік шектен шыққан тұжырым-кесімі жарық көрді. Бұл о кісінің аталған тақырыпты бірінші рет тілге тиек етуі емес. Бізде де қайт жоқтығы болар, қанша қойдық дегенмен тағы да сөзге арқау етіп отырмыз.
Сонымен, Нұрболат Масанов: «Все упирается в казахский менталитет. Уроды! Их урыть надо – и все! У них нет будущего. Вот те казахи, которые вырвались из мамбетского, калбитского состояния – я, Кажыгельдин, Косанов, габдуллин, другие – мы все, мы вырвались, мы будем нормальными людьми, наши дети и так далее», – дейді. Сана сансыратып, сезім сергелдеңге түсіретін осынау сөздерді оқып отырып авторды ауру деуден заңнан именесің, сау дейін десең, Құдайдан қорқасың. Шөре-шөре күй. Күдік, күмән. Мұншалықты өзінің туған халқы жайлы жиіркенішті сөздер айтатын Масанов аспаннан салбырап түскен бе? Өзін оқыған, зиялы санайтын адамның осы бір сөздерінен кейін жындыханадан шыққан жанның ешқандай ойсыз айтқан сөзінен айналып кететіндей күй кешеді екенсің. Ол ол ма, Нұрболат тағы бірде: «калбиты не могут жить в гражданском обществе. В пример могу привести голодные тридцать первый, тридцать второй годы, когда из 3,8 миллиона казахов погибли 1,8 миллиона, то есть сорок пять процентов населения. А вы знаете, сколько было восстаний? Вот это отребье пыталось себя защитить как-то? Было триста восстаний, в которых участвовали тридцать тысяч человек! Меньше одного процента! ничтожество просто! Мало их мочили, больше их надо было мочить!» – дейді. Осыған қарап-ақ біздің бағымызға келген демократия, сөз бостандығы секілді қасиетті ұғымдардың да дәрі екеніне көз жеткізесің. Ал, дәріні көп ішкен адам не өзі өледі, не өзгені өзінің ауыр халдегі жайы арқылы өлтіреді. Нұрболаттың жоғарыда аталған киелі түсініктермен ойнаған балалық ауруы со инфантилизм күйінде қалған. Өсу жоқ. Оның білімдар болып көрінуі сыртқы эффекті ғана. Іштен пісіп жетілмей, сырттан телінген демократия мен сөз бостандығы оны психологиялық дертке ұрындырып қана қоймай, өзгенің ойын да компилияциялаудың шарықтау шыңына дейін көтерген сыңайлы. Кітаби күйретуші күшке ие Масанов секілділер қай ғасырда да болған. Олардың топырақтан қол үзіп, бос кеңістікте ілініп қалуы – жалпыхалықтық трагедия. Кей-кейде маған масанов камердинер секілді көрінеді. Ал, камердинерде тек, не ар-намыс, тіпті, болмаған жағдайда адалдық та жоқ. Бүгін бір қожайынға қызмет етсе, ертең екінші.. үшінші... қожайынға қызмет етіп кете береді. Қарын тоқ болса болғаны. Сол Масанов кезінде Кеңес өкіметі арқылы оқып, қазіргі ғылыми атақ-дәрежесіне қол жеткізсе, бүгінде космополиттік бағыттағы батысшылдардың сойылын соғып ұлт-намысын таптауда.
Оны айтасыз, тіпті бір сәттерде аталған мырзаны люмпен бе деп те қаламын. Тапсыз топтың «оқыған» өкілі, ол антагонистік қоғамның типтенген көрінісі. Яғни, өзегіне құрт түскен бір буынды қалыптастыратын қоғам зиянкестері.
Масановтың қоғамдық пікірін былай қойғанда, оның өзінің отбасына деген көзқарасы да кезінде «Казахская правда» газеті: «примечательно высказывание Масанова: «Моя жена казашка говорит с калбитским, мамбетским акцентом», – деп жазғандай болса, не жорық? Жалпы, Масанов секілділер Қазақстанның ішкі, сыртқы қарсыластарына таптырмайтын құрал. масановщина етек алған тұста ұрпақ азады. Ал, оны тәрбиелеу бүгінгі міндеттің бастысы болмай, келер күнге үміт артар жайымыз жоқ.
Масанов: «Когда я хаю Советский Союз, я другой смысл... Они хают – он не понимают. Быдло! Всего советского – клубов, библиотек, театров – им не понять. Выступать в роли клоунов в цирке и баранов пасти – вот их стезя. Калбиты не могут жить в гражданском обществе» – дегенде, нені меңзейді. Біздіңше, ол өзін бір кездегі орыс философы Чаадаевқа ұқсататын сыңайлы. сонысымен Нұрболат мырза ұлт мәселесіне келгенде әлеуметтік-саяси космополитизм мен сепаратизмге бой алдырғандардан да қауіпті. Масанов «қатты ұнататын» (Ақиқат №3, 1998 ж.) Чаадаев, орыс қоғамына, орыс ортасына, орыс адамына, орыс тарихының өткені, бүгіні, ертеңіне «өлердей өшпенділікпен» қарайтын Чаадаев 1835 жылы А.И. Тургеновке жазған хатында: «Придет день, когда мы станем умственным средоточием европы, как мы уже сейчас являемся ее политическим средоточием... Таков будет логический результат нашего долгого одиночества; все великое приходило из пустыни», – деп Отан, ұлт болашағына қандай сенсе, «... нам незачем бежать за другими; нам следует откровенно оценить себя», – дей келе, «Нам не следует попадаться на их невольную хитрость; постараемся сами открыть наше будущее и не будем спрашивать у других, что нам делать», – дейді. Тіпті, «Апология сумашедшего», – атты еңбегінде: «Я пологаю, что мы пришли после других для того, чтобы делать лучше их, чтобы не впадать в их ошибки, в их заблуждения и суеверия», – десе, со Тургеновке жазған хатында: «Мы призваны, напротив, обучить Европу безконечному множеству вещей, которых ей не понять без этого», – дейді. Мен мұның бәрін сонша тәптіштеп келтіруімнің сыры чаадаев ресейді өлтіре сынап қана қоймаған, бүкіл жан-дүниесімен бірге құлай да сүйген. Ендеше, өзіңнің туған тіліңді, діліңді, дініңді, ұлтыңның әлеуметтік-моральдық жағдайменен бірге, күнделікті тұрмыс-тіршілігін, салт-дәстүрін өзгелерден артық білмеген тұстан оны ешкімге де сынап-мінеу құқы берілмеген. Енді бірде Нұрболат қазақты цирктегі «клоун» ретінде көреді. Сөйтіп отырып, өзі со «клоундық» бейнеге айналып кеткенін сезбейді. Халық қашанда тоқтықта да, аштықта да ермек етерлік себеп-салдар іздеген. Әсіресе, XX ғасырдың аяғында ол ерекше етек алды. Жаппай сауаттылыққа жеткен көпшілік бүгінде Масанов секілділердің «жазбаларын» қаншалықты түсініксіз күйде қарсы алса, соншалықты түршігерлік күйде шығарып салған. Міне, осы тұста Масановқа «Сіз Амантай қажы мен Хасен Қожа ахметке күлмей-ақ қойыңыз» дер едік. Қалай дегенде де олар өздерінің бүкіл кемшілік-жетістігімен халық үшін еңбек етіп жүр. Иә, Амантай қажы кей тұстары ерсі іс-шараларға да барар. Бірақ, ол Масанов секілді туған халқына ешқандай да сатқындық жасамайды. Хасен Қожа Ахмет туралы да соны айтар едік.
Масановтың соңғы жылдардағы қазақ туралы айтқан сөздері мен ойларын оқып, естігенде есіме еріксіз орыстың «Понос через рот» деген сөзі түседі. Иә, оның ластығы да сонда. Жалпы, шала батысшылдар қай кезеңде де, қай уақытта да табылған. Со секілді космополиттік-либерал бюрократия да ұлт мүддесін ешуақытта да ойламаған. Олар үшін ұлттың түрі, түсі, тілі, салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, кескін-келбеті бос ұғым. Абстракция.
Егер, Масанов өз ұлтын шын мағынасында сынағысы келсе, ол алдымен Абай, Чаадаев дәрежесіне көтеріліп алу керек. Ондай болмаған жағдайда қалғанының бәрі бос сөз. Яғни, «саудың тамағын ішіп, жындының ісін істейдіге» келетін жәй. Бір кезде со Чаадаев, яғни, 1831 жылы 17 маусым айында Пушкинге «Будьте здоровы, мой друг. Пишите мне по-русский; вам не следует говорить на ином языке, кроме языка вашего призвания» дей келе, «Вот, наконец, вы – национальный поэт; вы угадали, наконец, свое призвание» деп хат жазса, ал, ұлы ақын оның Ресей туралы кейбір пікіріне қосылмайтынын білдіріп: «Что же касается нашей исторической ничтожности, то я решительно не могу с вами согласиться» деп жазған. Соған қарағанда Масановтың Чаадаев болуы қиын шығар. демократияны демогогияға, сөз бостандығын көк езу даукеспелікке айналдырған бұл тақылеттес «демократия» терісін жамылған масановщина өкілдері кімді көгерткен дейсіз. Со Чаадаев тағы бірде өмірден өз орнын таппай, қолына «банан» ұстатып қойса, көкте де өмір сүре беретіндер жайлы: «Есть натуры, лишенные способности утверждать что-либо, которые бояться произности роковое «да», как молодая девушка, брошенная неумолимою волей родителей в объятия ненавистного человека», – дейді. Соған қарағанда біздің бүгінгі Масанов туралы әңгімеміздің де бос кеңістікте ілініп қалуы бек мүмкін-ау.
Осының бәрі біздің өзімізді өзіміз ұлт ретінде әлі де болса өзгелерге, оның ішінде мәңгүрттерге сыйлатып, мойындата алмай жатқандығымыздың белгісі. Содан соң, олар қазақ жайлы не айтып, не жазбайды. Оларға со масановщина – мәңгүртизмнің өкілдері қосылса, мәселе тіпті күрделене түседі. Құлаққа қатқылдау тиер, соған қарамай мен біздің конституциялық заңды құқымызды ұлт, жер мәселесіне келгенде толық пайдалана алмай, сөз бостандығы мен жариялылық терісін жамылғандарға тыйым сала алмай келе жатқандығымыз жанымды ауыртады. Оған жалпақшешей, жалтаңдығымыз кінәлі. Ішімізде тұрған жалған ұят, намыстанбайтын жерде намыстанып, намыстанатын жерде намыстанбай қалатындығымыз да соған саяды.
Алматыдағы кез келген өзін тәуелсіз санайтын телеарналар мен басылымдар со Масанов секілді ұлттық мүддеден алшақ жандар үшін есіктері ашық. Әрине, оларды баспа демейміз, бас, бірақ азаматтық, айта берді патриоттық ар-ождан, ішкі мәдениет, сөйлеу этикасы бар емес пе? Сол Масановтың ИТАР-ТАСС тілшісі И.Черепановқа берген сұхбаты мен оны көшіріп басқан «караван» газетін оқып отырып, мені қандай ой меңдеді десеңізші. айтайын, егер сөз бостандығы, жариялылық, тәуелсіздік деген сөздерді малданып жазған шығармаларыңызда «бостандығымыздың аузын» ұрып, құдайдың бір аты қасиетті Сөзді бұт пен боқ секілді нас сөздермен ластасақ, болмаса масановтай сонау аштық жылдары қырылып кеткен әруақтарды қорлап, ұлтымыздың қасіретті кезеңіндегі жағдайды «Мало их мочили» деп жазатын болсақ, онда маған азаматтық ар-ождан, шығармашылық жауапкершілікке негізделген Хартия керек. Ол ең бастысы, біздің тәуелсіздігіміз бен бостандығымызды, Қазақстан халқы мен ұлтымызды Нұрболаттай бейпіл ауыздардың шабуылынан қорғауға тиіс. Оның теледидар, кей газеттердегі бейұлт, эстетика-этикалық, мәдени-рухани азық алуға қарағанда, ішкі адами әлеміңді бұзатын сыртқы жылтырақ әсіре қызылдан арашалауы тағы қажет. Ең бастысы бізді қорғайтын жай, ол – қоғамдағы азаматтық ар-ождан позициясы. Ендеше, қазақ басылымы ма, орыс басылымы ма, қай-қайсымызға болсын ұлт, мемлекет, тәуелсіздік, бостандық мәселесіне келгенде шын мәніндегі тұтастық қажет. Сонда ғана масанов секілділер «саудың тамағын ішіп, жындының сөзін сөйлемейді». Нұрболат секілділерге жол ашып, тіліне тиек болушылар да өздеріміз – журналистер. Сол журналистер қызмет істейтін басылымдар. Оның төңірегінде Кеңестік кезеңдегідей «аура» жасағанбыз. Ол бар болғаны ақиқаттан қол үзіп, жақсы мен жаманды ажырата алмайтын, ажыратса да олардың себеп-салдарларына философиялық тұрғыдан үңіліп талдай алмайтын, талғам мен таразысын тең ұстаудан кеткен жан ғана. естуімше Масанов мырза қазір «мен ондай сұхбат беріп, жазған жоқпын» дейтін көрінеді. Ол ондай сөзді айтып, жазбасын, бізге бір-ақ нәрсе анық. Оның өмірлік принципі мен позициясы – қазақ ұлтын жоққа шығару. Ол оны бұған дейін де жазып, айтып келген.
Егер, қазір мен заң қайда қарап отыр десем, олар «міне, аманхан мырза 37-ші жылды көксеп отыр» деп шыға келер еді. Жоқ, мен 37-ші жылды көксемеймін, бірақ менің тәуелсіздігіме, елдігіме, тұтас ұлттығыма, айта берді, ұлттық менталитетіме күдік келтірушілердің ешқайсысымен де, ешқандайымен де келісе алмаймын. Аталған мәселеге келгенде ымырашылдық болмауы тиіс. Ол әрбір қазақстандықтың, қазақтың міндеті.
Сонымен, сөз соңында Масанов мырза қазақты әлемдік өркениеттен, әлеуметтік-құқықтық, жағынан артта қалған, оның болашағы жоқ деуден танбаса, онда оған «аяусыз да сұсты» виссарион Белинскийдің «Каждый народ играет в великом семействе человеческого рода свою особую, назначенную ему провидением, роль и вносить в общую сокровищницу... свою долю, свой вклад; каждый народ выражает собой одну какую-либо сторону жизни человечества» деген сөзін ескертіп, ой түйіндесек дейміз.
Құрметті оқырман, осынау бір мақалада біз орыс ойшылдарынан пікірлер алып, тілге тиек етсек, ол біздің білгіштігімізді, не көп оқығанымызды көрсету емес, тек қана Масанов мырзаға Сіздің алдыңыздағы ұлы адамдар мәңгүрт те, әлеуметтік-саяси қатерлі космополит болмаған дегенді ескерту ғана.
P.S. Бет қатталып жатқанда Н. Масанов Ғалымдар үйінде «Караван» газетінде көшіріліп басылған ИТАР-ТАСС агенттігіндегі сұхбатына орай баспасөз конференциясын өткізді. Онда ол бұдан біразырақ бұрын тілші И.Черепановпен әңгімелескенін, бірақ ол кезде аталғандай жайлар туралы әңгіме болмағанын айтты. Соған қарамай, Нұрболат тағы да қазіргі дау тудырып жатқан мәселелерден бұрын «қазақ халқын сынағанын, әлі де сынай беретінін» тілге тиек етті.
«Қазақ әдебиеті».
26 мамыр, 2000 жыл
476 рет
көрсетілді0
пікір