• Келелі кеңес
  • 18 Желтоқсан, 2014

АҚПАРАТТЫҚ КЕҢІСТІКТІ ҚАЛАЙ ҚОРҒАЙМЫЗ?

Жания Әбдібек,
журналист

Тәуелсіздік жылдары биліктің басты назарында экономика мен саясат болып, басқа қоғамдық мәселелердің екінші орынға ысырылғаны белгілі.Әрине, осы ұстанымның жемісті болғаны рас, еліміз дамудың тұрақты жолына түсті, мақсаты мен бағыты айқын мемлекеттердің біріне айналды. Алайда, бұл ұстаным қоғамдық қатынастардағы кейбір мәселелердің бұйдасын бос жіберіп алған секілді. Мәселен, ақпараттық саладағы кейбір кемшіліктер бет бақтырмай барады.  Елдегі шетелдік ақпараттың еркін ағыны және оның салдары қоғамдық санаға кері әсер етуі, елдегі қазақ және орыс тілдеріндегі ақпараттық дискурстың арасында идеялық бірліктің болмауы, осы олқылықтарды экстремистер мен сеператистердің өз мақсаттарына пайдалануға ұмтылуы т.т.с.

Сондықтан, бүгінгі таңда ақпараттық қауіпсіздік мәселесі күн тәртібіне шығып отыр. Мемлекеттің кіндік ұлты бола отырып, ақпараттық кеңістіктігімізді өз қолымызға алып, етек-жеңін жиып, ұлт пен елдік мүдде үшін қызмет етуді міндеттейтін уақыт жетті. Оның үстіне, ақпараттық саланы бос ұстамау керектігін көрші елдердегі саяси ахуал да дәлелдей түсті. Қараша айында Алматыда өткен медиақұрылтайдың бүтіндей ақпараттық қауіпсіздікке арналуы жақсы бастама екенін айтып өту керек. 
Бүгінгі таңда елімізде 252 электрондық БАҚ, 146 телерадио компаниясы, 88 телекомпания, 58 радиокомпания, 98 кабелді оператор, 1364 газет, 522 журнал, 64 ақпараттық агенттік жұмыс істейді. Алайда, бұл масс-медиа ішкі нарықтағы ақпараттық сұранысты толығымен қамтамасыз етіп, еліміздің  ақпараттық саясатын дұрыс жүргізіп отыр ма? Ақпараттық кеңістігіміздегі ұмтылыс мен ұтылыс қандай? Бұл туралы  белгілі мамандар редакциямыздың «Келелі кеңесінде» бас қосып, қызу ойталқы өткізді. Оған әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, журналистика факультетінің профессоры, журналистика теоретигі Кәкен Қамзин, «Ұлт тағдыры» қозғалысының жетекшісі Дос Көшім, журналист Есенгүл Кәпқызы, философ Әбдірашит Бәкірұлы және «Ақиқат» журналының бас редакторы  Аманхан Әлімұлы қатысып, ақпараттық қауіпсіздік мәселесі туралы орынды ой пікірлерін айтқан еді. 

– Әлемде өркениетті елдердің ақ­парат арқылы өз идеяларын өзге елдерге сі­­ңіруде шеберлігі байқалып отыр.  Осын­дай қарама-қайшы процестер жү­ріп жатқан кезеңде ақпараттық ке­ңіс­­тігіміз қорғалған деп айта аламыз ба? Премьер-министр Кәрім Мәсімов Қазақстан жұртының 50 пайызы ресейлік ақпараттық кеңістікте отыр деген деректі алға тартады (http://kapital.kz/). Бұл не­нің көрсеткіші? Елдегі  БАҚ-тың ішкі сұ­ранысқа сай ақпарат тарата алмауы ма, әлде мемлекеттің ақпарат саясатының әлсіздігі ме? 
3Аманхан Әлімұлы: – Ақпараттық қауіпсіздік мәселесі туралы сөз  қоз­­­­ғағанда, ең алдымен үшін­­ші дүниежүзілік со­ғысқа тоқталып кет­кен жөн. Үшінші дүние­жүзілік соғыс ақпарат  құралдары: баспасөз жа­­рық­қа шыққан кезден басталған. Мұны қандай да бір деңгейде «майдан» деп есептесек болады. 
Әбдірашит Бәкір­ұлы: – «Ақпараттық қауіп­­­­сіздік» елдің стра­те­гия­лық мәселесі болып та­былады. 2Ақпараттық қауіпсіздік мәселесі ту­ра­­лы айтқанда, мынадай екі мәселе алға шыға­ды. Біріншіден, ақпараттық кеңіс­тіктің техникалық тұрғыдан қорғалуы, екіншісі психо-физикалық  ақпарат қорғанысы деп аталады. ХХ ғасыр­дың екінші жартысынан бастап әлемде ақ­парат майданы күшейе түсті және үздіксіз жүріп жатыр. Бұл термин өте күрделі құбылыстардың жиынтығын бейнелейді. Біріншіден, ақпарат мемле­кеттің идеологиялық негіздерін үйрету, қоғамның дүниетанымына әсер ету арқылы мемлекеттің саяси бағытына төңкеріс жасау. Мемлекеттің ақпарат арқылы әсер етуі астыртын майдан тү­ріне жатады. Сондықтан, ақпараттық қауіпсіздікті қорғау әр мемлекет үшін өте қиын. Ақпараттық қауіпсіздік мемлекет тарапынан өте жоғары интеллектуалды қабілетті талап етеді. Өкінішке орай, біздің билік осы деңгейден көріне алмай отыр. Ол эконо­микалық, әлеуметтік мәселелерге қарағанда, ақпараттық қауіп­сіздік мәселесін әлсіретіп алды.  
Бізде шеттен келіп жатқан ақпараттың мазмұнына ешкім мән бермейді, сараптамалар жоқ. Дамыған мемлекеттер әр уа­қытта мұны өзінің қадағалауында ұс­тап  отырады.  Қауіп төнуі мүмкін жайт­тардың бәрін алдын алып, көптеген зерттеу инс­титуттары осы бағытта жұмыс жа­сайды. Қазақстан бүгінге дейін өзінің әлеуметтік, рухани, мәдени келбетін қаншама анықтап алған десек те, бұл мәселелерде кемшіліктер жоқ емес. Бар. Біздің қазір ақпараттық қауіпсіздік мәселесін көтеріп отыруымыз себебі де содан. Өйткені, біз өзге елдің ақпараттық ағынының әсерінде қалып жатырмыз. Ал, қоғамды былай қойғанда, мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ететін құрылым­дардың өздері  бұл мәселеде едәуір кем­шілікке жол беріп отыр. 
ДосДос Көшім: – Ме­нің ойымша, ақпа­раттық қауіп­­­сіздік тө­ңі­регінде туын­­­дап жат­қан мәселенің бар­лығы саясатқа келіп тіре­ле­тін секілді. Осындай жағдайға өзі­міз жеткіз­дік. 90-жыл­дардың басында тәу­елсіз БАҚ саны күрт арта бастады. Тіпті, біздегі басылымдар саны Мәскеудегі газет-журналдардан да асып түсті. Кейін белгілі бір «себептерге» байланысты бәрі жабыла бастады.  Ақпараттық кеңістіктің бүгінгідей әлсірегеніне де тәуелсіз басы­лымдардың негізсіз жабылуы себеп болған секілді.  
Үлкен мемлекеттер ақпараттық қауіп­сіздік мәселесін осыдан 10-15 жыл бұрын күн тәртібіне қойған. АҚШ пен Ресей ара­сында ақпараттың байланыс мәселесіне қатысты ресми кездесулер де өтті. Әр мем­лекет өзінің ақпараттық кеңістігін сақтау үшін нақты заңдар мен құжаттар қабылдады.  Осыдан бір жыл бұрын Ресейде  ақпараттық байланыс туралы бағдарлама қа­был­данып, ақпараттық саясатты жүргі­зудің нақты жоспары жасалды. Керек десеңіз, кейбір шетелдік басылымдардың енуіне тосқауыл қойылды. Ал, біздегі ақпараттық кеңістіктің кемшілігінің бір көрінісі «Комсомольская правда», «АиФ-Казахстан» секілді  басылымдар біздің қаражатқа Ресейдің идеология­сын таратуда. Олар 20 пайыз Қазақстанның кейбір мәселесін жазғанымен, 80 пайызы Ресейдің идеяларын тірек еткен мақалалар басады.  Бұл мәселе ойланарлық жағдай. Олар өздерін өзге ел-жұртта солай ұстай ма? Қайдам... 
Соңғы уақытта, дүниежүзінде ақпарат­тық қауіпсіздік мәселесінің көтерілуі заң­дылық секілді. Ақпараттық кеңістікті қазір теріс күштердің бәрі: діншілдер, экс­тре­мис­тер,террористер, сеператистер пайда­лану­ға кірісті. Бұл әлемдік деңгейдегі жа­ңа проблема. Бір ел азаматтары өзге елдерде бо­лып жатқан соғыстарға қатысуы, әлеу­мет­тік желілер арқылы арандатушы ақ­параттар таратып, көтерілістердің болуы – ақпараттық кеңістіктің жүгенсіздігінен туындауда.  
5Есенгүл Кәпқызы: – Ақ­параттық қауіп­­сіздік туралы арнайы білім беруді мектептен бастау керек. Қазір мектептердің өз­де­рінде екі түрлі ақпарат таралып, екі түрлі идеология жүргізіледі. Ақпараттық кеңістігіміздегі қауіптің бәрі осыдан баста­лады. Мектепте орыс тілінде тәрбие алып, орыс идеясымен сусындаған адам ешуақытта Қазақстанның патриоты бола алмайды. Кейбір әлеуметтік зерттеулерге сүйенсек, ел жастарының 70 пайызға жуығы Қазақстанға қауіп төнгенде қару алып күреспейді.  Бұл өте қауіпті жағдай. 
Еліміздегі стратегиялық объектілер: энергетика, әуе күштері, байланыс  және  БАҚ т.б.  мемлекеттің өз қолында болуы керек. Біздегі заңға сәйкес, масс-медиа акциясының 20 пайызын ғана шетелдіктер сатып ала алады. Одан ары қарай сатылмауы керек екен.  Бірақ, «СТС» компаниясы «31-арнаны» сатып алған соң, телеарнаның бүкіл ақпараттық саясаты орыс мүддесіне сай жүргізіліп кетті. Және «31-арнасындағы» мамандар сол акционерлері тарапынан нұсқаудан шыға алмайды.  Кезінде «31-арнада» қандай жақсы хабарлар: «Дода», «Еркінсөз» т.б. қызықты болатын. Сонымен бірге, қазіргі телеарналарда бір­де-бір сауатты ток-шоу қалмады. Бәрі арзан ойын-күлкі, әртістер, ал, нақты са­рап­тама жасайтын бағдарламалар жоқ. Бұл менің ойымша, үлкен кемшілік. Оны біреулер өз мүддесіне пайдаланып кетуі бек мүмкін. Біз елдегі телеарналардың ақпараттық сараптамалық хабарлардың үлес-салмағын анықтау үшін мониторинг жүргіздік. Сонда 90 жылдары және 2000 жылдары сараптамалық хабарлардың үлесі 50-60 пайыз болған. Ал, қазір керісінше, көңіл көтеруші бағдарламалардың үлесі 90 пайыз, ал, саяси сараптамалық хабарлар 10 пайызға дейін түсіп кеткен. Бұл нені аңғартады? Біз сыни пікір айта алатын, ой түйетін жастарды емес, кез-келген жағдайға жеңіл көзқараспен қарайтын, екі ән айтқан адамды жұлдыз санап, табынатын күйге жеткізеді. Жастар өзіндік пікірі бар саясаткерлер мен басқа да қоғамдық қайраткерлерді білмей өсуі мүмкін.
Еліміздегі сараптама жасайтын КСЗИ секілді институттардың барлығы сарап­тамалық зерттеулерді орыс тілінде жүр­гізеді. Біз тарихи жадымызды күшейтпей – ақпараттық  қауіпсіздікті сақтай алмаймыз. Біріншіден, біздің ұрпаққа өзіміздің қандай мемлекет болғанымыз туралы санасына сіңіру қажет. Қазақ хандығының 550 жылдығына байланысты көп жайттарды қайта қарау керек. Біз қазақтың тарихына, жүріп өткен жолына тәуелсіздік тұрғысынан тарихи баға бермей жатып, ақпараттық қауіпсіздік туралы айту бекер секілді. 
Дос Көшім: – Жақын арада Петропавлда  тіл мәселесіне қатысты дөңгелек үстел өткіздік. Сонда тіл маманы, мұғалім тіл туралы жақсы ойлар айтып отырып, Украина мәселесіне келгенде мүлде өзгеше көзқараста сөйлеп кетті. Сонда байқағаным, бір шаңырақтың астында, бір кемеде жүзіп келе жатқанымызбен, кез келген  оқиғаға беретін бағамыз екі түрлі екен. Бір мемлекетте өмір сүріп отырып, саяси оқиғаларға екі түрлі баға беруіміз орыс тіліндегі ақпарат жұмысы мен идеологиясының жемісі. Бұл өте қауіпті  мәселе. 
4Кәкен Қамзин: – Бү­гінгі көтеріліп отырған мәселе өте ауқымды. Бұл тек Қазақстан мемле­кетіне, қазақ ұл­тына қа­тысты емес. Біз, адамзат ба­ласы, қайда бара жа­тыр­мыз? Прогресс жолына түстік пе? Бір-бірімізді түсіне аламыз ба? Осы әлемдік кеңістіктегі Қазақстанның орны қайсы? «Шекара деген территориялық категория ма?» деген мәселелерді еске аламыз.  Территориялық ұғым тек қана жерге байланысты емес, біздің рухани, мәдени, ақпараттық  кеңістікке де қатысты жайттар. Ақпараттық қауіпсіздік мәселесі теориялық жағынан да, практикалық жағынан да терең зерттеуді қажет ететін мәселе. Әсіресе, қазіргі  кезде бұған эко­но­микалық, мәдени, саяси мәселелер ықпал етеді. Бұл тек коммуникация, журналистикаға қатысты мәселе емес. Осы ретте Қазақстандағы зерттеушілер, Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты айтылды. Батыстағы футурологтар, сая­саттанушылар бұл мәселені баяғыда зерттеген. Э.Тоффлер, К. Поппер  ақпараттық қауіпсіздікті жаһандану тұрғысынан қарас­тырған. Жаһандану – жаңа әлемдік идеология, жаңа либерализмнің америкалық нұс­қасы.   Елімізге ақпараттық қауіпсіздіктің әлсіздігінен бізге осы идеология еніп жатыр. Мына нәрсені атап көрсеткім келеді.  Осы­дан қорғану мәселесі қалай?! «Біз тек технологиялық, мәдени сүзгілер арқылы қорғанамыз ба?» деген мәселе алдымыздан шығады. Менің ойымша, жалпы халықты  ағартудан бастау керек.   Бізде 90 жылдардағы ақпараттық  дүмпу қазір жоқ, керісінше, ақпараттық жайма-шуақтық орын алған. Мүлгу бар секілді. Міне, сондықтан, ақпараттық кеңістіктегі бізге төніп тұрған қауіпті халыққа жеткізу үшін халықты ояту қажет. Бұрындағы қару-жарақтың көптігінен, аштық, экологиялық және техногендік апаттардан қорқатынбыз.Ал, қазір алдымызда кесе-көлденең шығып тұрған – ақпараттық қауіп-қатер.  Ақпараттық қауіп адамның санасына, психикасына әсер етеді. Қазіргі ақпаратты жүйелеудің  орталықтары Батыста болсын, Ресейде болсын осы мәселемен айналысып отыр. 
Біздің елде ештеме жасалып жатқан жоқ деп ауызды қу шөппен сүртуге де болмас.  Біздің президент БҰҰ-ның бір жиынында ақпараттық кеңістікті реттеу туралы сөз сөйлегені бар. Бірақ, оның қаншалықты пәрменді болғаны, елдің көкейін жетіп, әлемдік саясаткерлердің көңілінен шыққаны өз алдына бір мәселе.  Сонымен қатар,Елбасы Малайзия сапарынан кейін  Малайзияда гуманитарлық пәндер ана тілінде, ал, жаратылыс­тану ғылымдары ағылшын тілінде оқы­тылатынын айтты. Осы пікірден идео­логияның тұтқасын ұстап отырғандар бір қорытынды шығару керек еді. Өйткені, гуманитарлық пәндер дүниетанымды қалыптастырады.  Менің ойымша, бұл жайтты білім бағдарламасына енгізу керек еді.  Біз ЖОО-да қазір Болон үдерісі, Англо-саксон жүйесі бойынша оқытып жатырмыз,  ал, бұл түбінде қайда апарады деген мәселе көкейден кетпейді. Бұл да ақпараттық қауіпсіздікке қатысы бар мәселе. Қазір журналистиканы зерттеп жүрген мамандар, «ақпараттық журналистика басым болуы керек» деген пікірді  алға  тартады. Менің ойымша, бұл қисынсыз. Біз  адам баласы болғаннан кейін рухани дүниелер: мәдениет, әдебиет мәселелер көрініс табуы керек.  Журналистиканың тек ақпараттық сипат алуы біздің ақпа­раттың кеңістігімізді жүдету деген сөз.  Еш уақытта көркемдік, эмоция  және ана­литикасыз журналистика алға баса алмайды. Екі салада да ақпарат бар. Тағы бір мәселе англо-саксондық мемлекеттер ақпараттың қауіпсіздікті жаһандану тәсілімен біржақты игеруге көшті. Соны бізге тықпалай бастады. Біз осыған көндігіп келе жатқан секілдіміз. Біздің қарсы шығатын идеологиялық мүмкіндігіміз болса да, ен­жар­лық па, әлде ұлттық мінездің салдарынан ба, біз осыған әбден төселіп алдық.
Біздің қазақтың бағы да, соры да бір­не­ше тілді меңгеруі: қазақ, орыс және шет тілін біледі. Өйткені, тіл білу арқылы өзгенің идеологиясын тез сіңіріп аламыз. Жан-жақты оқимыз, білеміз. Сөйтіп, Батыста қалай, біздің ұлттық менталитет қалай деген екіұшты сұрақтар көкейімізде тұрады. Орыстілді қазақтардың соры: өз тарихын, белгілі тұлғаларын, теориялық және практикалық еңбектерді біл­мейді. Өйткені, тілді меңгермеген немесе ауызекі тілден аса алмайды. Сондықтан, Қазақстанның ғылыми өрісінде инновация, жаңалық жоқ деп ойлайды. Сөйтіп, басқа идеяларға қосылып кетеді. Мұны айту себебім, біз ағартушылық мүмкіндігімізді әлі де еселей түсуіміз керек. Қазақтың дарынды перзенті, бірден бір халықаралық журналисі Әнуар Әлімжанов ағамыз: «Қазақ үшін ағартушылық дәуірі әлі біткен жоқ» деп айтатын. Осы сөз қазір де маңызын жойған жоқ. 
Аманхан Әлімұлы: – Қазақ тілінде және орыс тілінде жазатын журналистер туралы жақсы әңгіме қозғалды. Орыс тілді журналистер тек «өз алаңдарында ғана ойнайды». Мәселен, олар қазақтілді басылымдарда қандай мәселелер жазылып жатқанын білмейді. Ал, қазақ журналистері  орыс басылымдарында не жазылып жатқанын біліп, бағыт-бағдар ұстанып отырады. Сөйтіп, талдап, талқылауға келгенде екі жақты пікір айтады. Бір кездері қазақтілінде шыққан мақалаларды орыс тіліне аударып басатын «Дайджест» деген басылым бар еді. Сонда қазақ басылымдарының көтеріп жатқан мәселесін оқып, орыстілді қауым таңқалған.  Қазақ басылымдары экономика, саясат мәселелерін жаза алмайды деп ойлауы мүмкін. Бірақ, олай емес. Орыс басылымдары әлемдік қалыпқа, нақты айтқанда Ресейдің қалпына түсуге ұмтылады. Ал, қазақ басылымдары әлемдік кеңістікке өзіндік ойды апарғысы келеді.  Бірақ, оған көмектесіп жатқан билік жоқ. 
Қазір электронды басылым жасау мәсе­лесі көтеріліп жатыр. Меніңше, бұл асығыс жасалып жатқан шара. Мұндай ақпараттық кеңістіктегі қадамды біздің географиялық жағдайымыз көтермейді. Халықтың сауаты да оған жете бермейді. Қағаз басылымды құрту деген сөз ақпараттық қауіпсіздіктегі ең қатерлі нәрсе. Яғни, біз жарты оқырманды сауатсыз қалдырайын деп отырмыз. Өйт­кені, бұл процеске біздің орта жастан жо­­ғары аудитория дайын емес, жастар дайын болғанымен санасы қалыптаспаған. Сон­­дықтан, мемлекет басылымдарды элек­­тронды нұсқаға айналдыруға келгенде өте сақтықпен, салиқалылықпен қарауы керек сияқты. Бұл тұста эволюциялық даму қажет, асығыстық болмауы тиіс. Ақпараттық қауіп­сіздік мәселесінің бір ұшы осында деп ойлаймын.
– Ақпараттық кеңістігімізді қалай қорғауға болады? 
Әбдірашит Бәкірұлы: – Дөңгелек үстелдің барысында айтылған ойдың барлығы бір қорытындыны сұранып тұр. Ол – ақпараттық қауіпсіздік мемлекет билігінің шешіміне тікелей байланыстылығы. Профессор Кәкен Қамзин айтып кеткендей, англо-американдық либерализм қазір әлемді жаулап жатыр. Сол ақпараттық жүйе бізге, яғни, Қазақстанға еніп келе жатыр. Осыдан сақтануға тиіспіз. 
Дос Көшім: – Меніңше, бізде екі жол тұр. Егер, біз демократиялы мемлекет болатын болсақ, ақпарат бостандығы болуы керек. Бұл бір жол – шетелдің ақпаратты шектеу мәселесі. Екіншісі – оны жүзеге асыру. Меніңше, шектеудің пайдасы болса да, ол жолмен ешкім де қазіргі түпкі мақсатына жетіп жеңбеген. Мысалы, Ресейден келіп жатқан көптеген бұқаралық ақпарат құралдарының ішінде теріс бағыттағыларға тыйым салып, Қазақстанға жібермеу мәселелерін көтеру керек. Ал, басқа кез-келген нәрсені шектей беруге қарсымын. Бірақ, біздің бұқаралық ақпарат жүйесі  соған жауап бере алатындай күшті болуы тиіс. Мысалы, олардың жүргізіп отырған жұмыстарын сараптайтын адамдар шығу қажет. Олардың ойларындағы арам пиғылды аңғарып, жұртқа ой тастау керек. Біріншіден, біздің журналистер қауымы, саясаттанушылар, әлеуметті зерттеушілер, біз осыған дайынбыз ба?! Екінші мемлекет соған мүмкіндік бере ме?! Ертең соны айтқан журналистерді қудаламайды ма?! Міне, осы екі мәселені шешіп алу керек. 
Кәкен Қамзин: – Аманхан қағаз форматты басылымдар туралы мәселені көтерді. Бұл қағаз басылымдар батыста да, Америка да, Англияда да тоқтаған жоқ. Электронды басылым дамыды, онлайн журналистика дүниеге келді екен деп ешкім де қағаз басылымнан бас тартпады. Бұл – біріншіден. Екіншіден, Абай.кз порталы «Қағаз басылымды газеттер керек пе?» деген сауалнама жүргізіп жатыр. Сауалнаманың нәтижесінде қазір қағаз басылымдарды қолдаушылар көп.Бұл қағаз басылымдардың әлі де  біздің мына ақпараттық кеңістіктен кете қоймайтынын көрсетеді. 
Дос Көшімнің пікірін жандандыра тү­сейін. Бізде 90 жылдарда қарсы насихат болатын. Жириновский сияқтыларға бірден не телевизия, не  қағаз басылымдар арқылы  қарсы пікір айтылатын Ал, қазір, 2000 жылдардан кейін сол үр­дістің қайда кеткені түсініксіз. Неліктен жойылып кетті?! Оған біздің журналистер де, саясаткерлер де дайын. Кез-келген уақытта жауап бере алады, олардың интеллектуалдық дә­режесі де жетеді. Міне, осы нәрсені бізде есте ұс­тауымыз керек. 
Ең бірінші қазақ үшін қазір не керек?! Меніңше, қазақ үшін ең бірінші демографиясын көтеру керек. Екінші – тарихымыз бен тіліміз. «Фейсбукт» әлеуметтік желісінде қазақ тарихынан көп­теген суреттер жүр. Олар Алтын орда дәуірінен бастап,  күні бүгінге дейін орыс және батыс суретшілерінің салған туындылары. Оларды жүйелеп, «Суреттер тарихы» деген оқу құралын шығарса. Оны мектептер, ЖОО-на, өзге республикаларға,  ондағы қазақтар қоныстанған аймақтарға тарату керек. Сонда жастар ел тарихын біледі.  Кезінде өзге елдерге билік  жүргіз­генімізді өз көзімен көреді.  Міне, ақпа­раттық кеңістікті қорғаудың бір жолы осы болады.
Тағы бір айта кететін нәрсе, бізде гумани­тарлық мәселелерді, әсіресе, ақ­па­раттық кеңістікті қорғау, ақпараттық қауіп­сіздік мәселесіне байланысты зерттеулер тапшы. Болған күннің өзінде практика жүзінде енгізіліп жатқанын байқамадым. Сондықтан, біздегі санаулы зерттеу инс­ти­тут­тарының өз міндеттері болуы тиіс. Біріншіден, ақпараттық сала даму заңды­лықтарын зерттеу керек. Және қорытынды шығарып, ұсыныс ре­тін­де біздің газет-журналдарға, радио мен телевизияға, яғни, біздің билікке   жеткізу керек. Екінші, ақпараттық қауіпсіздік қазіргі тіршіліктің маңызды екенін сол зерттеулер арқылы дәлелдеп шығу керек. Үшінші ақпарттық кеңістікті қорғаудың әдістері мен өлшемдерін, критерийлерін жасап шығаруға тиіспіз. Қазақстан ұлттық ақпараттық кеңіс­тікті қорғаудың осындай үш мәселесін алға қоюымызға болады. 
Есенгүл Кәпқызы: – Онлайн-басы­лымдар туралы пікірімді айта кетсем. Біріншіден, жалпы қазақ халқының ресми санақ бойынша 44 пайызы ауылды аймақта тұрады. Оның 90 пайызы қазақтар. Ал,   ауыл-аймаққа интернет жеткен жоқ. Сон­дықтан, болар ауылдық жердегі жұ­мысы бар, көзі ашық деген адамның өзі элек­тронды почта мен сайтты ажырата алмай отырады. Сон­дай жағдайда отырғанда қазақ бұқаралық ақпарат құралдарын жауып, интернетке көшіру дұрыс емес. Оған көшу үшін әуелі, біз халықты дайындаудан бастау керек.
Тағы бір айтатын дүние, қазір интернет те радио, телевизия сияқты  тәрбие құралына айналып барады. Жас, мектеп жасындағы ба­ла­лардың өзінде кем деген бірнеше әлеу­меттік желіде өз парақшасы бар. Бізде тағы бір мәселе тұрады, Дос аға айтып кеткендей, біз интернетті пайдаланушы адамға не бере аламыз деген сауал туындайды. Интернетті жақсы жағынан және де кері жағынан пайдалануға болады. Сонда бізде қазақ контент (мазмұн - автор) бар ма дегенде, аузымыз тағы да күйіп қалады. Бізде жоқ емес, алғашқы қадамдар бар. 2008 жылдан бері қазақ тілді контентті дамытуға деген оң қадамдар жасалуда. Бізде мақсат пен идея бар да, бірақ қолдау тапшы болып отыр. Былтыр қазақша сайттар форумында, «Қазконтент» өкілдері «Біз 400 сайттың тұсауын кескелі жатырмыз» деп ауыз толтырып айтты. Ал,  бүгінде сол ашылған сайттар қайда кеткенін біл­мейміз. Сол кезде біз жоқтан бар жасағанша, бар дүниеге қолдау көр­сетуін өтінген едік. Тіпті, бүгінде бала­ларға қажетті қазақ тілінде ақпараттар, мультфильмдер жоқ­­тың қасы. Қызығы, жақында мектеп жастағы балаларымыз «Хэллуиндарыңыз құтты болсын!» деп бір-бірін құттықтап жүр. Бұл шетелдік ақпа­раттардың біздің балалардың санасына сіңіп жатқанын, ғаламторды жаулап алғанын көрсетеді. Сондықтан да, біздің алдымызда «интернетті қазақ контентімен қалай толтырамыз?» деген  үлкен мәселе тұр..   «Әдебиет» порталы Ikitap секілді пайдалы бағдарлама жасады. Бірақ, ол тым аз. Мысалы, әлі күнге дейін қазақтардың өзіндік электронды почтасы, интернетті дамытуды кешенді бағдарламасы жоқ. Тағы бір мысал, интернетте орыс тілінде кез-келген ақпарат жаза бастасаңыз, сіздің әрбір сөзіңізді дұрыстап береді. Неге интернеттегі қазақ тілінің осы деңгейге жеткізбеске? Біз осыған көңіл бөлмей отырмыз. Сондай-ақ, біз осы күнге дейін google-аудармаға қазақ тілін енгізе алмадық... 
Дариға Назарбаева бастап, жыл сайын Халықаралық орыс журналистерінің конгресін өткізеді. Неліктен халықаралық қазақ журналистерінің конгресін жаса­масқа?! Қазақ жастарының жақсы идеялары жеткілікті. Оны жүзеге асыру үшін мемлекет тарапынан  қолдау жасалып,  кедергі болмаса игі еді. 

 

552 рет

көрсетілді

1

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз