• Еркін ой мінбері
  • 09 Қараша, 2015

МӘҢГҮРТ ДЕГЕНІМІЗ КІМ?

Мырзан  КЕНЖЕБАЙ,
ақын

Жас кезімізде ата-анамыз айтқанын дереу істей қоймасақ, «Әй, сен бірнәрсе айтсам, бетіме меңірейіп қарайтының не? Мәңгіріп қалдың ба? Мәңгүрт болып қалдың ба?» деп ұрсатын еді. Бүгінгі   кейбір қазақтарға қарасаң, дәл сол марқұмдардың айтқаны есіңе түседі екен. Өйткені, осы күні қазақтарға, әсіресе, орысша оқыған немесе бес-алты жыл Ресейде, Еуропада оқып келген қазақтарға ұлттық тіл, ұлттық салт-дәстүр, ұлттық тәрбие, атамекен, жер-су, ұлттық мемлекет сияқты мәселелерді айта бастасаң бетіңе меңірейіп қарап тұрады. Тіл жоқ. Не олай, не бұлай демейді.

Кейбіреулері бетіңе бажырайып бір қарайды да «тартып кетеді». Оларға қарағанда қайта «жоқ сіздің айтып тұрғаныңызда мынадай ағаттықтар бар» деп өзіңе қарсы пікір айтатын біреуді естігің келеді. Сосын, бір ғұламаның «сатып кетер деп досыңнан да, өлтірер деп дұшпаныңнан  да қорқа берме! Дүниеде ең қауіптілер самсоздар, самарқаулар! Солардан қорқу керек» дегенін оқығаның еске түседі. Егер, шын зерделеп, тереңірек үңіліп қарасаңыз, мәңгүрттердің көбі не самсоз, самарқау, керенау келеді, оларға ұлтыңның, қазағыңның басына басқа ұлттан, әсіресе, орыстан төніп тұрған қауіп-қатер туралы айта бастасаң, өзіңе тарпа бас салуы мүмкін екенін аңғарар едіңіз. Оларға орыстың небір келеңсіздігін, кезінде мәдениеті, ілім-білімі ең артта қалған, сонысымен қоймай дөрекі басқыншы болуға бейім екенін, олар өзімен қатар күн кешіп жатқан қазақтың не басқаның тілін сыйламайтын әулекі екенін айта бастасаң, өзіңді  жеп жібере жаздайды. Бұл – мәңгүрттіктің ең келеңсіз түрінің бірі.
Сонда  самсоздық, самарқаулық, керенаулық ауру  бір ауыз сөзбен айтқанда мәңгүрттік қазаққа қайдан келді, оны қазақтың қанына кім сіңірді деп ойлайсыз? Оны жасаған, яғни, қазақты мәңгүрттікке душар еткен патшалы орыс Ресейі, Кеңестік орыс Ресейі. Сонымен, мәңгүрт деп қандай адамды айтуға болады? Мәңгүрттіктің ең басты белгісі қандай? Бұл ретте басқа елдерде шаруамыз жоқ, бірақ, қазақ арасындағы мәңгүрттіктің ең басты белгісі – өз ана тілін менсінбей, орысша сөйлеуден басталады.
Иә, адамның Аллаһ  тағала жарат­қан басқа мақлұқтардан ең басты айыр­машылығы, оның тілі бар екендігінде. Адам сол тілі арқылы жансарайындағы қуанышы мен ренішін, қайғысы мен мұң, шерін, ашу-ызасы мен ризалығын немесе наризалығын, арманын, мұратын, мақсатын, мүддесін білдіре алады. Сол адамзаттың, әрқайсысын Жаратушы Иеміз тұрғылықты мекеніне, сол мекеннің табиғатына, нәсіліне, тіршілік ету харекетіне қарай тілін де әртүрлі етіп жаратқан. Ал, өз ұлтының сол тілін білмеу–мәңгүрттіктің ең басты нышаны. – Өз ұлтының тілін білмейтін адам қанша жерден өзге ұлттың тілінде сөйлесе де ешқашан бұратола сол ұлттың адамы болып кете алмайды. Мысалы, қанша жерден өмір бойы орысша сөйлеп, орысша өлең жазып, орыстың сөзін сөйлеп, орыс не істесе соны істеп, өз ұлтының кейбір кемшіліктерін тізбелеп он жерден орысқа жағымпазданса да,  мейлі КСРО-ның небір жоғарғы  сыйлығын алып мықты ақын, мықты жазушы атанса да ол адам орысқа сіңіп, орыстың ақыны, орыс ұлтының өкілі бола алмайтынын көзіміз көріп отыр. Ондайларды қартайып, ажалды шақ келгенде ана дүниеге қай ұлттың, қай діннің өкілі деп шығарып салу да қиындау болады екен. Өйткені, марқұмды шығарып салар сәтте де, ол өмір бойы өз ұлтынан гөрі өзге ұлтқа табынумен өткен адам екенін еріксіз есіңе алып тұрасың. Яғни, ол марқұм өмірден мәңгүрт болып өткен адам!
Мәңгүрт адамның ең қорқынышты қылуасының бірі – сатқындық. Мәңгүрт ел басына күн туғанда қашанда қай жақтың күші, мысы басым болса, солай қарай ауып түсуге дайын тұрады. Өйткені, ол көзін аш­қаннан күші басым жақтың тілінде сөйлеп, солардың көңілін таба білуге жаттыққан.
Тағы бір мысал: Қазақтар 24 жылдан бері тәуелсізбіз деп қанша жерден шуылдаса да біздің бүкіл дерлік басшыларымыз 80 пайызға жуық түркі тілділер тұратын елдің алдында орысша сөйлеп, бүкіл заң-зәкүндерін орыс тілінде жазады. Сосын, ол заң-зәкүндер түсіне алмайтындай етіп қазақшаға тәржімаланады. Түгел дерлік көзі ашық, сауатты, өздерін білімдар адамдармыз деп білетін осы басшылар (мәңгүрттер демей тұра тұрайық!) қай мәселеде де тілдің басты роль атқаратынын жақсы біледі. Біле тұра, орысша сөйлейді. Ал, ешқандай МГУ, ешқандай КазҰУ немесе Еуразия университетін бітірмеген ғұлама шайыр Әбубәкір Кердері:
Бисмиллаһ деп сөйлесем,
Тілге жәрдем бере гөр
Тіл жаратқан Жалалым,
Жанға жәрдем бере гөр,
Жан Жаратқан Жалалым, – деп ең әуелі тіліне Жаратқанның жәрдем беруін тілейді. Сонда, осылардың қайсысы мәңгүрт? Әлгі университет бітіргендер ме, жәй медресе бітірген Әбубәкір Кердері ме? Осы ғұлама шайыр, әрі үлкен молла одан әрмен:
...Қаулы қылған азамат,
Көңіл қайтып пәс болды.
Ел қорғайтын ерлерім,
Дұшпанменен дос болды.
Атаны билеп ұл кетті,
Қожаны билеп құл кетті.
Баласы келсе он беске
Ата-анадан күн кетті,
Білмеді бала құрметті – дегенде күн­дердің күні болғанда туған халқының ішінде тілінен, дінінен, ата-анасынан, тіп­ті, ұлтынан мүлдем ажырап, мәңгүрт миғұлаға айналатын ұрпақ көбейіп кете­тінін біздің  бүгінгі жағдайымызды дәл болжады ма кім білсін. Мәңгүрттіктің ең белгілі енді бір нышаны өз ұлтының ән, күй өнерінен мақұрымдық. Нағыз мәңгүрт өзінің ұлттық әнін, күйін, домбырасы мен қобызының, сырнайы мен сыбызғысының үнінен зәредей де ләззат ала алмайды. Ол қарсы алдында айтылып тұрған ән зарлы, мұңды ән бе, ол аңсаған арманына жете алмай, ғашығынан айрылып құсалықтан қан жұтып жүрген адамның қасірет-қайғысы ма, әлде тамаққа тойып алып, істейтін ісі жоқ, не істерін білмей әйтеуір әләуләй, әгугәйлап тұрған тұрпайы дыбыс па, ол жағын айырмайды. Оған дәл сол сәтте оның орнына «ой, рябина, рябинушка», «шумел камыш», «утки летят» сияқтыларды қойып берсең, жүзіне қан жүгіріп, көзінде жылт еткен ұшқын пайда бола бастайды. Ұтыры келгенде айта кетейік, қазір шегірткедей қаптаған 3-4 адамнан топ құрып әнші атанып жүргендердің ұлттық өнерімізге әкеліп жатқан ән емес әлденелерінің өзі де қазақты төл өнерінен, төл мәдениетінен айырып, рухани мәңгүрт ұлтқа айналдырып баратқанын көріп отырмыз. Сол топтарды тыңдап алақанын шапаттап отырғандар өздерінің ұлттық өнерінен ажырап, талғамы талқан болып баратқанын да білмейді. Біз осы топтардың, теледидарды шегірткедей басып алған әләуләйшілердің тамашалауымыздың кесірінен ұлттық өнерге деген талғамнан айрылған ұлтқа айналып баратқанымызды да байқаудан қалдық. Бүгінде бүкіл телеарналарды басып алған әнші емес әншілерге, сазгер емес сазгерлерге, 3-4 адамнан топ құрып ақша тауып жүргендерге тезірек тоқ­тау салмасақ нағыз талғамсыз, рухани мү­гедек  ұлтқа айналып кетуіміз мүмкін. Алла сақ­тасын, бірақ өзіміз де сақтанайық! Есі­мізді жинайық!  Мәңгүрт кім?  Ол жастайынан Құрманғазының «Сарыарқасы» мен «Серперін», «Көбік шашқаны» мен «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Кішкентайын», Динаның «Әсем қоңы­рын», Қазанғаптың «Домалатпай», «Кө­кіл», «Құс қайтаруын», Абайдың «Айт­тым сәлем Қаламқасын», Мұхиттың «Зәурешін», Аханның «Маңмаңгерін» тыңдап, содан жас жанына ләззат алып, солармен бірге қуанып, солармен бірге мұңайып өспеген адам. Мәңгүрт әнші қазақтың мұңға, сырға толы халық әнін айтып тұрып, мәз болып ыржалақтап, бөксесін бұраңдатып тұрады. Аржағында жартылай жалаңаш 4-5 қыз билеп жүреді. Мәңгүрттік дегеніміз осы! Мәңгүрт қазақ «Айнамкөз» бен «Зәурештің» орнына «Чио-Чио-Санды», не Пугачева айтатын «Арлекиноны» тыңдайды. Өз анасының үш күйеуге тигені туралы әңгімені рахаттана тыңдап, соған мақтанған мәңгүртті де көрдік. Ол үшін Ләйлі мен Мәжнүннің, Фархат пен Шырынның, Тахир мен Зухраның, Қыз Жібек пен Төлегеннің махаббатынан гөрі бір сәттік ләззаттың құлы, жеңілтек Кармен әлдеқайда биік! Ол үшін домбыра дегеніңіз қазақты мазақ қып айтатын «Адин палқы, два ыструна, вот қазақский домбра». Нағыз мәңгүрттік дегеніміз осы! Осының бәрі көршілес не Өзбекстанда, не Түркіменстанда, не Әзірбайжанда, не Тәжікстанда неге жоқ? Себебі, олар әп дегеннен өз елінде Ресейден ақпараттық тәуелсіздік алуды жолға қойды. Олардың бүкіл баспасөзі, бүкіл телеарналары тек өз ұлтының  тілінде ең алдымен өз ұлтының қам-қарекетін қау­жайды. Ал, біздің мұндай күйге түсуіміз әуелі сонау  Кеңес заманындағы басшылары­мыз қазақты орыстандыру саясатын қызу жүргізгенінің салдары екенін айтқысы келмейтіндер де көп. Және біз сол Ресейдің ақпа­раттық қыспағынан әлі де шыға алмай отырмыз. КСРО құлап, Мәскеудің уысынан шыққан жылы туған сәбилеріміз бүгінде 24-ке келді. Қазір солардың екеуінің бірі орысша сөйлейді. Бір дерек келтіре кетейік: Малайзия тәуелсіздік алған сәтте оның жергілікті халқы–малай ұлты елде 30% ғана екен. Соған қарамастан, ел басшылығы әп дегеннен малай тілін мемлекеттік тіл деп жариялады. Ал Қазақстанда 67%-ға жуық қазақ, 80%-ға жуық өзіміз сияқты түркі тілділер ұйғыр, өзбек, татар, башқұрт, әзірбайжан тұрады. Олар түгел дерлік қазақша біледі. Сонда қалған 20% славян тілділерге бола Қазақстанда орыс тілінің түкірігі жерге түспей тұрғанын қалай түсіндірер едіңіз? Бізде орыс көп деген тек сылтау – ғана! Бізде мәңгүрт көп және ақпарат құралдарының орысша болуы арқасында біз мәңгүрттер санын көбейтуге жұмыс істеп жатырмыз десек те қателеспес едік.
Мәңгүрттіктің басты белгісінің бірі – өз мемлекетінің, өз ұлтының тарихын білмеу. Білмегені былай тұрсын, кейбір мәңгүрт өз ұлтын бұрын оның мемлекеті болмаған, шекарасы болмаған, әскері болмаған дегенін де естіп жүрміз. Мәңгүрт адам өз ұлтын әртүрлі тайпалардан құралған тобыр деуге дейін барады. Мұның басты себебінің бірі ол байғұсқа  Ресейдің рухани езгісінде болған өз Қазақстанында  өз тарихы бұрмалап оқытылды. Мұны теріс оқу деп атайды. Қазақтың тарихын сол кезде Ресей тарихшылары мен Мәскеудің Қазақстандағы  итаршы-тарихшылары жазды. Бұрынғы Кеңес тарихында Қазақстан Ресейге өз еркімен қосылды делініп келсе,  бүгінгі қазақтар  хандар, сұлтандар өзара таққа таласып,  Ресейге қосылды дейтінді шығарды. Сонда, бұл тарихтың алдыңғы тарихтан айырмашылығы қандай? Осының бәрі Алтын Орда ыдырап, орыстар ес жинап ел болысымен қазақ жерін сонау Батыс өңірінен Еділ, Жайық бойынан бермен қарай қуалап, ұдайы қанға бөктіріп келгенін, әсіресе, батыс қазақтары мен орыстар арасында 250 жыл бойы қанды қырғын майдан болғанын жасыру үшін, яғни, қазақ пен орыс бауырлас, тату болған деген керкетті саясатты растау үшін айтылумен келеді. Ол үшін  баяғыда қытайлар қырып тастаған жоңғар деген халықтың қазаққа жасаған шабуылдары тоқсан түрлендіріліп, мың құбылтып айтыла береді. Тіпті, сол өзіміз сияқты ішкені қымыз бен шұбат, жегені ет, қазақпен қыз алысып, қыз беріскен өзіміз сияқты қиықкөз, тақырбас қалмақты  қазаққа айдап салып, қырылыстырып қойған да орыстар екені айтылмайды. Сондай тарихты ғана оқып өскен қазақ баласы мәңгүрт болмағанда қайтеді? Қазақстан тарихында қазақты  сыртқы дұшпандардан қорғап, аман сақтап қалған орыстар дегенге шейін айтылады. Бірақ, қазақты не жоңғардан, не қытайдан қорғаймын деп бір орыс өлмек түгіл мұрты қисайғаны туралы сыңар ауыз дерек жоқ. Біздің, яғни, қазақ арасында мәңгүрттердің көп болуына осылайша өз тарихын білмеу де басты себеп деуге толық хақымыз бар.
Ресей қазақты мәңгүрттендірудің бұ­дан басқа да толып жатқан тәсілдерін қол­данып келді, әлі де қолдануда. Олар ұлтты мәңгүрттендіру үшін оның киген ұлттық киімін де қажетсіз қылады, мазаққа айналдырады. Қазір еліміздегі қай асханаға, қай кафеге барсаң да қазақтың малының етінен, қазақтың астығынан жасалған тағамдардың бәрінің атауы не орысша не өзге елдердікі. Өзбектер мәскеудің қақ ортасында палауы мен нарынын, көк шайын, әзірбайжандар люлякебабын, лавашын, түріктер донерін сатып отыр. Қазақтар Алматы мен Астананың көшелеріне сау сәбиді ауру қылатын, семіртіп, жүрек, қан тамырларының қызметін бұзатын гамбургер, пицца, спраит, кола, фантаны толтырып қойды. Демек, қазақ ұрпағын өзінің ұлттық тағамынан алыстату арқылы да  мәңгүрт етуге болады екен.
Айтпақшы, Мәскеудің «Домодедово» әуежайында отырып алып өзбектер ұшақтарды «Тошкенден келятыпты», «Тошкенге кетятыпты» деп өзбек тілінде, әзірбайжандар әзірбайжан тілінде хабарлайды. Олардың ұшақтарының қабырғасында «Узбекистон һава иоллары» деп жазулы тұрса Қазақстандікінде «Эйр Астана!» Аржағын өзіңіз ойлай беріңіз. Қазақты мәңгүрттендіру саясатын қашаннан Ресей жүргізіп келеді десек, оның қазақ арасынан шығарып қойған «шұбар жыландары» да аз емес. Олардың біразы қазақты ислам дінінен айыруға тапсырма алған. Олар қазақтарды әлдебір тенгризм дегенге енгізуді насихаттап жүр. Ал, біз ислам дінін қабылдағаннан 200 жылдан кейін ғана христиандықты қабылдаған орыстар баяғы язычествомызға қайта барайық дегенді өлсе де айтпайды. Дұрысында тәңірлік те, язычество да ешқандай дін емес, олар ерте заман адамдарының аспаннан, бұлттан, судан, желден, оттан қорыққаннан шығарған наным-сенімі ғана. Дін болу үшін оның Құран, Інжіл, Таурат сияқты кітабы, пайғамбары, белгіленген тәртіптері болуы керек. Әлгі «тенгристерде» бұның бірі де жоқ. Олар не мәңгүрттер, не қазақты мәңгүрт ұлтқа айналдыруға шетелдерден тапсырма алғандар емес пе деп те күдіктенеміз. «Өзі де білмей ме, көп сөйлеп созбайын» дейді кемеңгер шайыр. Сол айтқандай бұдан әрі айта берсек, көкмылжың деп сөгетіндер де табылары хақ. Жақында бір сайтта ұлт уайымын айтқан осындай бір мақалаларыма жұртшылық ризалықпен жазған пікірлердің ішінен әлдебіреулер менің жас шағымда ащы су ішкенімді, енді біреуі шатақ болғанымды айтып кетіпті. Өз басым солар не десе, о десін әйтеуір мәңгүрт емес, қазақша сайттарды оқитын адамдар болғанына қуандым. Қазақ «іштен шыққан жау жаман» дейді. Алла сақтасын, егер ел басына күн туып, ұлттығымызға қауіп төніп жатса ең қауіпті жау өз тілін, өз дінін, өзінің ұлттық салт-дәстүрін сыйламайтын мәңгүрттер болатынын тарих-алдияр дәлелдеп-ақ келеді. Тіпті, кешегі Қырым қақтығысы кезінде де ноғайлар орыстан көрмеген қорлығымыз жоқ, біз Ресейге қосылмаймыз деп зар-еңіреп жатқанда өз ұлтын сатып, Ресейсіз күніміз жоқ деп іріткі салғандардың бәрі өз тілін, салт-дәстүрін білмейтін, аралас неке құрғандар мен орысша сөйлейтін дүбәралар сияқты, яғни, мәңгүрттер екен. Ал, әлгіндей дүбәралар мен мәңгүрттер қазақ арасында мыңдап саналады. Сондықтан, бүгінгі ұрпағымыздың ой-санасын, ұлттық дүние­танымын, елжанды, ұлтжандылығын, отан­шылдығын оятудың қамына бүгіннен бас­тап кіріспесек кеш қаламыз! Ол үшін ең әуелі телеарналарда кім көрінген келімсектің тіліне, бүлдіргі көрсе­тілімдеріне,  сайқали саясатына тыйым салу, төл тарихымыздың шындығын жазып, оларды мерзімді баспасөзде күн сайын дерлік жариялап, шетелдік әуенге ессіз еліктеген әншісымақтардың орны­на ұлттық нақышы бар ән-күй­лерімізді шығаруды және басқа да ұлттық бет-бейнемізді айқындайтын іс-шараларды қолға алмасақ болмайды. Әсіресе, телеарналардағы қазақша хабарларға, қазақша көрсетілімдер мен қойылымдарға бөлінетін уақытты кө­бейтіп, телеарналар басшылығына таза қазақтілді, ең ұлтжанды азаматтарды, орысшадан аудармалап сөйлемейтін тілі шұрайлы журналистерді қызметке тартуды кешіктірмей қолға алсақ қалай болар еді?

 

1088 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз