- Еркін ой мінбері
- 26 Ақпан, 2016
Ұлттық мүдде, жеке мүдде: үйлестік пен үндестік
Ақбота Ерболқызы,
студент
Қазіргі қалтаның қамын күйттеген заманда, әркім қара басын алып жүру мақсатында мемлекеттің, ұлттың, тіпті, халықтың емес жеке мүдденің жағдайы үшін өмір сүріп жатқандығы шындық. Әрбір тіршілік иесі саналы түрде өз мүддесін қанағаттандыру жолында кез келген кедергіні басып өтуге ұмтылады. Кей кездері адам саналы түрде өзінің жеке мүддесінен бас тартып, өзін өзгелерге бағыштауы да мүмкін. Мысалы, кей жандар өмірінің бәрін Құдай жолына бағыштау арқылы, өздерінің мүдделерінен, құқықтарынан бас тартып та жатады.Осы жерде құқық адамның еркінің жүзеге асырылуының көрсеткіші болса, мүдде еріктің мақсаттылығын айқындайтынын ескерген жөн.
Мүдде туралы сөз қозғамас бұрын «ең алдымен мүдде дегеніміз» не деген сұраққа жауап беріп өткеніміз абзал. Мүдде – деп – дара адам, отбасы, ұлттық немесе қоғам үшін қажетті маңыздылықты, адамдардың еркі мен әрекет бағыттарының объективтік және әлеуметтік жағдайларға сай айқындалуын айтамыз. Дегенмен, бүгінде біз мүдде туралы сөз қозғағанда, оның субъектінің саналы түрдегі қажеттілігі мен меншігіне, тұлғалық қалауы мен саналық тұрғыда өзін таңдаған басымдығына бағыштауына қатысты ұғымдарды жиі қарастырамыз. Соның салдарынан адам өмірінің мәні де оның мүддесіне, яғни, оның нені қажет етуі мен жақын деп санауына байланысты болады. Ақиқатында мүдде адамның санасының деңгейіне тікелей тәуелді. Сондықтан, болар бір-бірінің мүдделік көзқарастарын түсіне алмаған адамдар арасында мүдделер қақтығысы туындайды.
Ендеше, жеке мүддеге тоқталсақ. Мүдде әлеуметтік, табиғи, мәдени қажеттіліктер негізінде пайда болатынын ескерсек – әрбір жеке адам табиғи-материалдық деңгейде өзінің жеке басын қорғауға, өзін қамтамасыз етуге және ұрпақ қалдыру арқылы тіршілікті ұзартуға мүдделі. Осыған орай, адамдар арасында өзара мүдделі катынастар, бәсекелестіктер, кайшылықтар туындайды. Әрбір жеке адамның мүддесі, алдымен оның қандай құндылықтарды бағалайтынына байланысты қалыптасады. Ол өз кезегінде қоғамдағы, тарихи кезеңдегі басымдылық танытатын сұраныстармен, қажеттіліктермен, құндылықтар жүйесімен байланысып жатады. Сондықтан, жеке, топтық және қоғамдық мүдде бір-бірімен әлеуметтік деңгейде тығыз байланыста болғандықтан, осы қатынастар үнемі жеке тұлғалардың дара мүдделеріне түзетулер енгізіп отырады. Адамның жеке мүддесінің айқындалуына оның алған тәрбиесі, көрген-білгені, білімі, өзі өмір сүретін ортадағы әлеуметтік-саяси жағдайлар тікелей немесе жанама ықпал етеді. Сонда ортақ мүдде дегеніміз не? Ортақ мүдде жеке мүддені жоққа шығармайды. Бірақ, олардың даралық сипатта болып өзгелерден ерекшеленуін де болдырмайды. Ортақ мүдде адамның өмір сүретін ортасына, атқаратын қызметіне, саяси, ұлттық, нәсілдік, діни, әлеуметтік және т.б. ұстанымдарына байланысты қалыптасады. Адамзаттың қауымдаса тіршілік ете бастаған сәтінен бастап жеке мүдде қаншалықты шексіз болғанымен ортақ мүддеге бағынып, шектеліп отырды. Ортақ мүдде, құқық, мемлекет сияқты институттар пайда болды. Соның салдарынан, жеке мүдденің өзі ортақ мүддеге сай немесе сай емес болып жіктеліп, тіпті, кейбір жеке адамның қалауы мүлде жүзеге асырылмайтын жағдайға жетті. Егер, жүзеге асырылған жағдайда жауапқа тарту қарастырылатын болды. Ал, бүгінгі ұлттық мүдде мен жеке мүдденің үндестігі мен аражігі қандай? Бағамдап көрелік...
Шындығында тәуелсіз мемлекет, егеменді ел ретінде атанғалы бері өзіміздің ұлттық мүддемізді белгілеп, ұлттық мақсатымызды анықтап қана қоймай, мемлекетіміздің стратегиялық жоспарын құрып, алға қарай қадам бастық. Ендігі кезде, ұлттық мүддеге – тәуелсіздігіміздің нығаюын, жеріміздің тұтастығын, тіліміздің дамуын, дініміздің сақталуын, салт-дәстүріміздің өркендеуін жатқыздық. Сол жолда аянбай еңбек етіп, тер төгуге бел будық. Аты аталған әрбір белгі тек еліміз үшін ғана емес, әрбір ұлт үшін басты құндылық және мемлекетіміздің қалыптасып, ұлтымыздың сақталуының маңызды кепілі екендігі шындық.
Ұлттық мүдде – кең мағынасында – қоғамдық өмірдің барлық саласындағы әлеуметтік-саяси қажеттіліктерді көрсететін елдің ұлттық-мемлекеттік мүдделері; тар мағынасында – ұлттың немесе басқа этностың саяси, экономикалық, әлеуметтік және рухани өміріндегі қажеттіліктерінің көрінісі. Ұлттық мүдде белгілі бір ұлт өкілдерінің бәрі үшін ортақ қоғамдық мүдделері екендігін ескерсек, ұлттық мүдде мен ұлттық қажеттілік мемлекеттік мүдде мен мемлекеттік қажеттілікпен қатар тұрады. Мүдде адамды алға жетелейді. Ұлттық мүддені сезіну ұлты үшін жаны күйетін отаншылды жанталастырады. Оны отқа да, суға да түсіріп, жеңіске жетізбек. Ұлттық мүддені түсіну – өзіндік сана категориясымен тікелей байланысты. Мүдде деңгейінде көрініс берген жеке адамның қалауы мен тілектері біртұтас құбылыс болып келетін материалдық және рухани заңдылықтар ауқымында болады. Бұл адамзат дүниесі тарихының және болашағының рухани біртұтастығын білдіреді. Сондықтан, әрбір қоғамның тұтастығы мен ішкі бірлігінің сақталуы, адамдар мен әлеуметтік топтар арасында түсіністіктің ұлғая түсуі мен әлеуметтік саланың жете дамуы үшін мүдде деңгейіндегі үйлестік пен үндестік терең болуы шарт, онсыз әртүрлі тартыстар көбейеді. Сонымен қатар, ұлттық мүдде – аса маңызды қоғамдық мүдделердің бірі. Ол мемлекет дамуының ішкі және сыртқы қатынастарының бағыт-бағдарымен, саясатымен тікелей астасып жатады. Бұл деңгейдегі әрқилы мүдде тарихта уақытында және тиімді түрде шешімін тауып отырса, онда қоғамдық дамудың өркениеттілігі, пәрменділігі, үйлесімділігі арта түседі, сондай-ақ мемлекеттің ішкі қайшылықтарының әлеуметтік тұтастықты бұзбауына негіз болады.
Ұлттық мүддеге тар, әрі біржақты мағынада қарауға болмайды. Қазақстанның ұлттық мүддесі тек мемлекеттің немесе бір ғана этностың мүддесі емес. Қазақстанның ұлттық мүддесі дегеніміз, ол – жеке адам, қоғам және мемлекет мүддесі, олардың қоғам өмірінің барлық саласындағы теңестірілген мүдделерінің жиынтығы. Жеке адам мүддесі оның конституциялық құқықтары мен бостандығын жүзеге асырудан басталады. Оның қауіпсіздігін қамтамасыз етуден, өмір сүру деңгейі мен тұрмысын жақсартудан, денсаулығы мен рухани кемелденуіне, интеллектуалдық дамуына қажетті жағдайды жасаудан тұрады. Ал, қоғамның мүддесі демократияны нығайтуға, құқықтық, әлеуметшіл мемлекет құру мен қоғамдық келісімге негізделуі тиіс. Мемлекеттің мүддесі оның конституциялық құрылымы, егемендігі мен территориялық тұтастығының бұзылмауына қатысты болады. Еліміздің саяси-экономикалық және әлеуметтік тұрақтылығы заң мен құқықтық тәртіп негізінде қатаң сақталуы тиіс. Ұлттық мүддені жүзеге асыру үшін жеке адам, қоғам және мемлекеттің өзара сенімі болуы шарт. Өзара сенім болмай, өркендеу мен даму болмайды. Және де қоғамдық саяси тұрақтылықты қамтамасыз ете алмаймыз. Дегенмен, мүдде халық жадында көптеген жылдар бойы сақталуы мүмкін, жекелеген адамдар сол мүдде жолында күрес жүргізсе (М. Шоқай. Үлкен Түркістан идеясы), қарапайым қоғам мүшелері өз санасында ұлттық мүдделік ұстанымдарды сақтап, оны өз ұрпақтарына жеткізіп отыруы мүмкін, бауырларға арналған өлеңі ).
Не десек те, жеке мүддені ұлттық мүддеге бағындыра білген кезде ғана мемлекетте мүдде қақтығысы болмайды. Яғни, мүдделер қақтығысы жоқ жерде қоғамда үздіксіз даму үрдісі орын алары сөзсіз.
2831 рет
көрсетілді0
пікір