- Ұлттану
- 10 Мамыр, 2017
Ақылды қалашық және ақылды адам
Сағатбек Медеубекұлы, доцент
«Елде 3D-принтинг, онлайн-сауда, мобильді банкинг, цифрлық қызмет көрсету секілді денсаулық сақтау, білім беру ісінде қолданылатын және басқа да перспективалы салаларды дамыту керек» (ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауынан, 2017 жылғы 31 қаңтар)
Бастаманың баянды болуы – басшыдан
Осыдан тура алпыс жыл бұрын қасиетті қазақ топырағына кіндік қаны тамған сәттен бастап туған жердің қасиетіне құндақталып, туған елдің киесіне бөленіп ержеткен, азаматтық биіктіктен тұлға деңгейіне көтерілген, ол, қандай істі қолға алса да туған жер мен туған елдің болашағы үшін барын сала қызмет етіп, әр бастаған ісінің нәтижесін көрмейінше тынымсыз еңбектенудің арқасында ғылымда да, білімде де өзгелерден оқ бойы алда келе жатыр. Оның жаңашылдыққа деген құштарлығы, жасампаздыққа деген іңкәрлігі қоғамды алға жылжытуға, оның ғылыми-техникалық әлеуетін арттыруға игі ықпалын тигізуде. Әлемдік өркениетке, дүниежүзіндегі жаңалық атаулыға үлес қосуға ұмтылуы қай жерде, қандай қызметте істесе де оны ылғи көшбасшылық деңгейге шығарып келеді. Біздің әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне ректор болып келіп, басқарудың жаңа үлгісін, инновациялық жүйесін жолға қойғанының нәтижесінде ұжымымыз бас-аяғы бес алты жылдың ішінде әлемнің ең үздік 800 университетінің алдыңғы екі жүздігінің қатарына енді. Тәуелсіз еліміз әлем назарын өзіне аударған тұста, ұлттық университетіміздің мәртебесі асқақтай түсіп, ұлт мақтанышына айналып отыр. Мұның бәрі ректор Ғалымқайыр Мұтанұлының жұмысты ұтымды ұйымдастыру, білікті басқару, ұжымды ұйыстыруының нәтижесі. Біз бұл шағын мақаламызға Ғалымқайыр Мұтанұлының бастамасымен атқарылып жатқан игі шаралардың бәрін айтып сыйғыза алмаймыз. Мысалы, «Айналаңды нұрландыр» деген рухани кемелденуге жол ашатын әлеуметтік жобаны жан-жақты талдап айтуға болар; болмаса, осыған сабақтас, студенттердің парасат-пайымын, білімі мен білігін, танымы мен талғамын арттыруға игі ықпалын тигізер «әл-Фараби атындағы ҚазҰУ студенті оқуға тиіс 100 кітап» жобасы іске асқалы бері жастардың кітап оқуға деген көзқарасы айрықша кеңігендігін сөз етуге болар; немесе биыл төртінші рет республикамыздың алпыстан астам ЖОО-ынан тоғыз жүзден астам студент өздерінің инновациялық жобаларымен, интеллектуалдық туындыларымен, тың тақырыптағы әдеби-заман сөздік шығармаларымен қатысқан «Мен жастарға сенемін» атты республикалық Жастар форумын алға тартсақ та жөн еді; сонымен қоса білім мен ғылым ордасын абаттандыру арқылы ҚазҰУ мекенін экологиялық таза қалашыққа айналдыру мақсатында басталған «Жасыл кампус» бағдарламасы жөнінде де тарқата айтуға болар... Әйтсе де бұлардан да жаңашыл, бұл бастамалардан да күрделі жоба – «ақылды қалашық» орнатуға арналған еді.
Әл-Фарабиден Нұрсұлтан Назарбаевқа дейін
Бүгінде дүниежүзі жұртшылығы Төртінші өнеркәсіптік төңкерістің табалдырығын аттай бастағанына ерекше мән беріп, болашақтағы адамзат рөліне жаңаша көзқараспен алға жылжи бастады. Осы жаңа көзқарастар мен ғылыми жаңалықтар тоғысы нәтижесінде әлем халықтары тілінде «ақылды қала» деген тіркес жиі айтылатын болды. Шындығында, бұл тіркес адамзат ойына күні бүгін ғана түскен жоқ, ондай ұғымның өмірге енуі әлемнің екінші ұстазы – Әбу Насыр әл-Фарабиден басталады. Ол осыдан мың жылдан астам бұрын «ізгі қала» немесе «қайырымды қала» деген түсінікті ғылыми айналымға қосқан болатын. Содан бері бұл тіркес өз мәнін жоғалтпаған күйі бүгінгі өркениеттің жаңа бастамаларына дейін келіп, енді «ақылды қала», «ақылды халық» деген ұғымдармен ұштасып отыр. Осыларға сабақтаса енді қазақстандықтардың ғана емес бүкіл әлемнің назарын аударған «Цифрлы Қазақстан» деген жаңа тіркес өмірге енді. Оны енгізген – ҚР Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев.
Алға нық қадам жасалған...
Қайырымдылық, ізгілік – жүректің еншісіндегі игі әрекеттер жиынтығы болса, ақылдылық,саналылық – мидың құзыретіндегі жаңарымдық ізденістер жиынтығы. Ақылдың толысуы мен сананың жетілуі нәтижесінде Адам миының жаңа табыстары адамзат өмірін жаңа белестерге алып келді. Бұл өркениетті үдерістен жаһанның бір де бір елі тыс қала алмайды. Егер осы үдеріске өзі де атсалыспаса, өзгенің боданында қалатыны, басқаның шылауында кететіні сөзсіз. Тек жасампаздыққа ұмтылғандар ғана озық елдер қатарына қосылып, өзгелермен тең дәрежеде алға нық қадам баса алады. Алға нық қадам жасауды біздің университетіміз де бастап кеткендігін нақты мысалдармен дәлелдеп көрелік.
Жағдаяттық орталық бәрін де бақылайды
Осыдан екі жыл бұрын Сингапур мемлекеті «Ақылды халық» деген бағдарлама қабылдағанда электронды технологияның ең озық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, халықтың қауіпсіздігі мен тыныш та ыңғайлы өмір сүруін қамтамасыз етуді қолға алған болатын. «Виртуал Сингапур» жобасын іске қосқанда әр жерге орнатылған бейнекамералар көмегімен қаланың кез келген тұрғыны онлайын карта арқылы қай жерде не бар екенін көріп отыру мүмкіндігіне ие болған. Бұл үрдіс университетімізде де осыдан бірнеше жыл бұрын басталған еді. Орнатылған бейнекамералар арқылы дәрісханадағы оқу үдерісінің барысын немесе дәліздердегі адамдардың жүріп-тұру әдебі мен мәдениетін, ортаның тыныштығы мен тазалығын көріп отырасыз. Сондай-ақ, студент оқу ғимаратына арнайы IT-картасымен турникет арқылы өтеді. Оның қай сағатта, қай минутта өткені карта арқылы ғана емес, бейнекамера арқылы да жазылып отырады. Егер, ол студентке мұғалім «Универ» жүйесіндегі тізімде «келген жоқ» деген белгі қоймаса, бәрібір, турникетпен желі арқылы тікелей жалғасқан Жағдаяттық басқару орталығы оның келмегенін жадына сақтап қояды. Осы Жағдаяттық басқару орталығындағы мәліметтер бойынша 38 сағат сабаққа себепсіз қатыспаған студентке оқудан шығарылатыны жөнінде құлақтандыру келеді. Сондықтан да, студент сабақтан қалмауға тырысады, мұғалім келмеген студентке «келді» деген белгі қоймайды. Сөйтіп, бұл технология студенттердің сабаққа үзіксіз қатысуына да, тұрақты да тиянақты білім алуына да зор ықпал етеді.Бұл ғана емес студентке қатысты барлық дерек пен мағлұмат осы Жағдаяттық басқару орталығындағы цифрлы технология бойынша жасалған жүйелерде сақталады. Кез-келген ата-ана баласының қалай білім алып, қандай тәрбие-тағылым жинап жатқанын білгісі келсе, осы Жағдаяттық басқару орталығынан қолмақол алуына мүмкіндігі бар. Мұндағы кіре берісте тұрған сенсорлы үстөлге келіп қажетті ноқатты басса болды. Мысалы, ҚазҰУ-дің Журналистика факультетінде оқитын «Бәленше Түгеншеев» керек болса, алдымен «университет», одан соң «факультет», одан соң «кафедра», одан кейін «курс», одан соң «топ» түймесін басса болды, тіпті, тек фамилиясын толық жазса жеткілікті, әлгі студентке магистрант туралы барша мәлімет әп-сәтте көз алдыңызға көлденеңдеп шыға келеді. Ол қай Студенттер үйінде, оның қай қабатында, қай бөлмесінде және қанша адаммен әрі кімдермен тұрып жатқаны да осы үстөлден бірден біліп алады. Сенсорлы үстөл «Интерактивті бағдарламалық-ақпараттық кешен» деп аталады. Мұның бетіне ҚазҰУ қалашығының картасы қойылған. Қалашықтың осы картада бар кез келген нүктесінде қандайда бір жағдай бола қалса, ол сол сәтте карта бетінен бірден дөңгелек қоршаумен көрсетіледі. Сол нүктеде нақты не болып жатқанын білгіңіз келсе, қабырғадағы үлкен экранды қосасыз. Жағдаяттық басқару орталығы біздің университеттің цифрлық жүйе бойынша жұмыс істеу үдерісін жоғары сатыға көтерді.Қалашықтағы барлық ғимарат, барлық оқу залы мен аудитория, бүкіл қалашықтағы барлық нысандар осы орталықтың электронды бақылауында. Егер, қалашықтың бір жерінде қоқыс жатса, болмаса оқыс жағдай болып жатса немесе дәрісханада емтихан ережесі бұзылып жатса, Жағдаяттық орталық сол сәтте тиісті жерге хабарлап, қажетті шара қолдануға шақырады. Бұл тұрғыдан келгенде біздің ҚазҰУ қалашығының жобасы «Виртуал Сингапур» жобасы бағдарламаларынан еш кем емес.
«Kirtas Kabis III» – ғажап машина...
Біздің қалашықты цифрлы қалашық деп атауға негіз болатын тағы бір жетістігіміз бар. Ол – Орта Азияда теңдесі жоқ әл-Фараби Ғылыми кітапханасындағы «Kirtas KabisIII» деп аталатын цифрлы электрондық машина. 2009 жылы алғаш Америкада шығарылған. «Бұл неғылған мәшине?» дейсіз ғой. Бұл – «Bookscan Editor» бағдарламасы бойынша 177 тілді анық тани алады, сол тілдердегі мәтіндерді пішіндейді, көшіріп алады, түзейді және минутына 30-35 бет, ал сағатына 3000 бет көбейтеді. Қолыңыздағы жалғыз дана кітаптың, өте сирек кездесетін қолжазбаның, құжаттың, суреттің, фотоның электронды нұсқасын әп-сәтте жасайды да JPEG, TIFF, PDF форматтарына көшіріп, өзіңізге керекті пішімге сақтап береді. Бұл электронды көшірме нұсқаны CD дискіге де ауыстырады және қажетті сайттарға да бірден жібере алады. Әл-Фараби Ғылыми кітапханасында тағы бір цифрлы мәшине бар. Ол – цифрлы сканер. Бұл да «Kirtas KabisIII» машинасының кейбір қызметін сапалы атқара алады.
«bizhub» маркалы аппараттар – ақылды...
Цифрлы машиналардың тағы бір түрлері Қазақстандағы ЖОО баспаларының ішіндегі ең үздігі – біздің «Қазақ университеті» баспа үйінің баспаханасында жұмыс істеп тұр. Ол – Konika Minolta компаниясының «bizhub» маркалы көбейткіш аппараттары. Бұл аппараттар ең алдымен энергия қуатын үнемдегіштігімен ерекшеленеді. Автоматты түрде электр күшін белгілі бір уақытқа азайтады және қажетті мерзімге тоқтата алады. Сөйтіп, адамның көмегінсіз-ақ, өз қуатын өзі үнемдейді. Бағдарланған уақытта қайтадан автоматты түрде іске қосылады. Бұл үдеріс ENERGY STAR бағдарламасы бойынша жүзеге асады. Келесі ерекшеліктері – 30-ға жуық тапсырманы жүктеп алады да керек кезде солардың қажеттісін жүзеге асыра алады; Ең бастысы – бұлар экологиялық талаптарға сай жасалған, шаңдатпайды, иіс шығармайды, қоқыс болмайды, дыбысы білінбейді, тап-таза ортада ғана берілген бағдарламаларға сай жұмыс істейді. Осы аппараттар түпнұсқаны көлемі мен пішіміне қарай минутына түрлі-түстісін 100-150, ал бір түстісін 200-300 данаға дейін шығарады. Тағы бір артықшылығы – сіз қалаған дананы ғана, айталық, біреу керек болса, біреуін, мыңы керек болса, мыңын шығарады. Және түпнұсқаны жадына сақтап алып, керек кезде тағы да шығарып бере алады. Бұл қазіргі нарық кезінде өте тиімді. Мысалы,осы техниканың мүмкіндігінің арқасында университетімізде белгілі бір оқу құралының алдымен аз ғана данасы шығарылады да студенттерге пайдалануға беріледі. Егер сұраныс болып жатса, қажетті таралымы тағы шығарылады, сұраныс болмаса сақталып тұра береді.
«Кереметте » – кереметтер тоғысқан...
ҚазҰУ қалашығын «цифрлы қалашық» деп атауға негіз болатын өзге де жетістіктерді айтпай кетуге болмас. Қалашығымыздағы «Керемет» Студенттерге қызмет көрсету орталығында цифрлы технология пайдаланылады. Айталық, студентке бір анықтама керек болса, ол алтын уақытын кетіріп, қаланың өзге жерінен іздемейді, өзі оқып жүрген қалашықтағы «Кереметке» келеді. Келеді де куәлігін көрсетеді. Кәдімгі қаладағы Халыққа қызмет көрсету орталықтарындағыдай, бір ғана терминалдан а)оқып жүргендігі жөнінде, ә)мекен-жайы туралы, б)отбасылық жағдайына қатысты, в)үйінің бар-жоғы хақында және өзге де қажетті құжаттарын шығарып алады. Оқу үдерісіне қатысты кейбір мағлұмат қажет бола қалса, студент осы «Кереметтегі» басқа залға келеді де жеке тұрған терминалдағы өзінің оқып жүрген факультеті жазылған түймені басады. Терминал қолына реттік сан жазылған қағаз шығарып береді. Осы сан бойынша факультеттің компьютерде отырған маманы алдындағы аппараттағы түймені басады. Әлгі реттік саны керегеде ілулі тұрған электронды тақтадан көрінеді. Болмаса оператор радио арқылы санды айтып хабарлайды. Студент маманға барып өз мәселесін айтады. Маман студенттің аты-жөнін жазады да оның оқу үлгеріміне қатысты, сабаққа қатысуына тиесілі, емтихан нәтижесіне байланысты т.с.с. басқа да мәселелерге орай компьютерден көрінген ең соңғы мәліметтерге сүйене отырып белгілі қорытындыға келеді, тиісті құзыретті орынға хабарлайды. Олар мәселені жедел қарап, шешім қабылдайды. Тіпті, осы «Кереметтегі» супермаркетте сауда-саттықтың IT-карта арқылы жасалатындығы да цифрлы технологияның жемісі. Осындағы медициналық-диагностикалық орталықта қолданылатын цифрлы аппараттар да ҚазҰУ қалашығының сандық жүйемен қызмет көрсететіндігін айғақтайтыны рас. Мұндағы көру, есту органдарын тексеретін қондырғылар мен құрылғылар, құлақты, мұрынды, тамақты көретін аппараттар, ішкі ағзаларды көрсететін электронды жабдықтар мен саймандар, жүректің қағысын қалт жібермей дәл анықтайтын компьютерлік жүйелер бәрі де цифрлы технология көмегімен адамдардың денсаулығына қалтқысыз қызмет етуге арналған.
«Al-Farabi university – smart city» жобасы
Осындай цифрлы аппараттар мен электрондық жүйелермен жұмыс істеуге көшкен әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің қалашығын «цифрлы қалашық» деп атауға әбден болады. Бұл үдеріс осыдан бірнеше жыл бұрын басталған. Ректорымыз Ғалымқайыр Мұтанұлының бастамасымен әл-Фарабидің «ізгілікті қала» идеясын заманауи сұраныстармен ұштастыра отырып ақылды да ізгілікті және парасатты университет деңгейіне көтеру мақсатында «Al-Farabi university – smart city» Жобасы қолға алынған болатын. Бұл жобаның түпкі мақсаты – білімді де білікті, парасатты да қайырымды мамандарды даярлау және тәрбиелеу арқылы интеллектуалды ұлтты қалыптастыруға ықпал ету. Соның нәтижесінде мемлекетімізді заманауи электронды технологияның ең жетілген үлгілерін меңгерген озық елдердің қатарына қосуға алғышарттар жасау. Түптеп келгенде «Al-Farabi university – smart city» жобасының ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасын жүзеге асыруға қажетті басты алғышарттардың бірі екені сөзсіз.
Ақылды қалашықты басқарған ақылды адам тұр
Сонымен, қысқаша ғана ақылды қалашықтың алға басқан қадамдарымен қадау-қадау таныстырдық. Бұл бастамалардың ар жағында ақылды адам тұрғандығы шындық. Ол – ректор Ғалымқайыр Мұтанұлы Мұтанов. Қазақтың әдеби көркем сөзінен гөрі замансөздік нақтылықпен нақты деректерді алға тартсақ, замандастары ақылды адам деп атап жатқан Ғалымқайыр Мұтанұлы 1957 жылы 27 наурызда Шығыс Қазақстан облысы Жарма ауданы Белтерек ауылында дүниеге келген. Ол: – 1979 жылы Қазақ политехникалық институтын (Қ.Сәтпаев атындағыҚазақ ұлттық техникалық университеті) тәмәмдаған; 1986 жылы Мәскеу тау-кен институтының аспирантурасын бітірген; 1979-1994 жылдар аралығында Рудный индустриялық институтында оқытушы ассистент, аға оқытушы, доцент, профессор, кафедра меңгерушісі; 1994-2002 жылдары Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің ректоры; 2002-2003 жылдары ҚР Білім және ғылым министрінің Бірінші орынбасары; 2003-2010 жылдары Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университетінің ректоры қызметтерін атқарды. 2010 жылдан ҚазҰУ-дың ректоры. Ол: – техника ғылымдарының докторы; ҚР Ұлттық ғылым академиясының құрметті мүшесі; ҚР Халыққа білім беру ісінің үздігі; Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері; 10 халықаралық академиялардың академигі; 400-ден артық ғылыми жарияланымның, соның ішінде 10 монографияның, оқулықтардың, оқу құралдарының, әдістемелік әзірлемелердің авторы, бұлар АҚШ, Чехия, Швеция, Германия мен Швейцарияда жарық көрген; Сонымен бірге 35-тен астам патенттің, өнертабыстардың иесі. Оның жетекшілігімен үш ғалым «ғылым докторы» және отызға жуық ғалым «ғылым кандидаты» атағын қорғады. Ол: – IGIP Халықаралық инженерлік педагогика қоғамы Орталық Азия бөлімшесінің Президенті; Мониторинг комитетінің мүшесі (Швейцария); Халықаралық инженерлік білім федерациясындағы (IFEES) Қазақстандық қоғамның (KazSEE) Президенті; UNESCO білім берудегі ақпараттық технологиялар институтының Басқарушылар Кеңесінің мүшесі (Париж). Ол: – Халықаралық библиографиялық орталықтың күміс медалімен (Кембридж); «The United Europe» Алтын медалімен (Оксфорд); «Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері» атағымен; «Парасат» орденімен; «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл», «Қазақстан Парламентіне 10 жыл» мерекелік медальдерімен;, «ҚР Президентінің ерекше белгісі», «Қазақстан Республикасының халыққа білім беру үздігі», «Қазақстан Республикасының құрметті білім беру қызметкері», «ҚР-ның Құрметті инженері» кеуде белгілерімен марапатталған. Ол: – «Инжиниринг және технологиялар трансферті орталығы» АҚ Директорлар кеңесінің төрағасы; «Ұлттық инновациялық қор» АҚ қоғамдық консультациялық кеңесінің төрағасы; «Нұр-Отан» халықтық-демократиялық партиясының облыстық саяси кеңесінің мүшесі; Шығыс Қазақстан облыстық мәслихатының бюджет және экономика жөніндегі комиссиясының төрағасы секілді қоғамдық қызметтерін де атқарады. Ол: – КСРО-ның дзюдо күресі бойынша спорт шебері; ҚР-ның еңбек сіңірген спорт қайраткері, Шығыс жекпе-жек күресі қауымдастығының вице-президенті. Ол – заманына лайық туған ақылды адам.
447 рет
көрсетілді0
пікір