- Тарих толқынында
- 20 Желтоқсан, 2017
«Мәңгілік Ел»: пәндік ұстаным, ұтымдылық, ұластық
«Мәңгілік Ел» пәні оқу жүйесіне ендіріле бастады. «Мәңгілік Ел» оқулығы жарық көрді (Алматы, 2015). Жаңа пәнді оқытудың маңызды жақтарына, (1) оны болмыстық құбылыс, тарихи кезең, әлеуметтік арман, ұлттық идея, қоғамдық-адамгершіл бағдар ретінде түсіну, түсіндіру; (2) ұлттық сана-сезім мен ұрпақтық рух тұтастығын қалыптастыру тәсілдері; (3) жаңаша ойлау машығын жетілдіру, тура да толық сөзді түгендеу мәселелері жатады. Мәңгілік Ел ұстанымын төрт іргелі талап тұрғысынан – (1) қазақ халқының тарихи құбылыстары аясында талқылаудың, (2) Қазақ елінің әлеуметтік-мәдени үрдісі құрамында түсінудің, (3) Қазақстандағы дәстүр мен ұлттық тәжірибе инновациясының арақатынасы арқылы түсіндірудің, (4) болашақ Қазақстанның қоғамдағы және адамзаттық өркениеттегі алатын орны мен рухани маңызын анықтаудың қажеті артуда. Жаңа пән тарихи-философиялық, әлеуметтік-мәдени, психология-педагогикалық, жалпы әлеуметтік-гуманитарлық білімдер аясында, тоғысында салалық мазмұнын қалыптастырмақ. Осы тұрғыдан «Мәңгілік Ел» пәнін – тарих пен тағдыр тұтастығына, ел мен заман бірлестігіне, адам мен халық тектілігіне тұрақтайтын бағдарлама; білімдарлықтың дүниетаным-болжамдық, әлеуметтік-тәлімдік маңызы зор функцияларына негіз; философиялық-әдістемелі желіге, интегративті-инновациялық оқыту әдістеріне сүйенетін тәсілдер жиынтығы; пәнаралық әдістемеге, әлеуметтік-гуманитарлық білімдер жүйесін мазмұндайтын қағидаттар арнасы деу орынды. Мәңгілік Ел идеясына жұмылдырушы құндылықтар – азаматтық теңдік; еңбексүйгіштік; адалдық; оқымыстылық пен білімді қастер тұту; зайырлы ел мұрасына тағат ету – біздің ортақ рухани күшіміз, әрі жоғары мақсатымыз. «Мәңгілік Ел» пәнін оқытуды жаңа деңгейге көтеретін факторлар: - оқу орнындағы ағартушы-педагогикалық қызметті уақытысында құзырлы деңгейге көтеретін талпыныстар; - оқулықтың идеялық мазмұнын, әдістемелі мән-мағынасын, тәрбиелік маңызын айқындай түсетін ұтымды ұсыныстар; - оқулықты әлеуметтік-гуманитарлық білім саласына енгізетін уәжді жүйелейтін бастамалар; - білім саласының жаңа субъектілерін қалыптастыруға бағытталған келісімді де кешенді педагогикалық жұмыстар. «Мәңгілік Ел» пәнінің мәні – мұрат өресі мен мүдде тетіктерін теңестіруде, адам өмірін ұзартуда және тазартуда, оның елдік және ерлік ұстанымдарын ұлықтауда ашылады; ерлік, елдік, естілік ұғымдарын түсіне білгенде, өмірдің жаңа жақтарын танып түсіндіре білгенде анықталады. Пән ұстанымы – қарым-қатынастың ішкі және сыртқы жүйесін тиянақтауға, соған лайық, қажетті дайындықты қалыптастыруға және азаматтың қазақстандық мүддесінің мәдени-тарихи маңызын қорғауға бағытталған. Жаңа пән бағдарламасы ХХІ ғ. дағдыларын қалыптастыруға, дамытудың мән-мағынасын ашуға бағытталған. Ол дегеніміз – 1) Мәңгілік Ел ұстанымына қатысты ақпаратты, материалды іздеу және жинақтау, талдау әрі түсіндіру функциясын қатар жүргізу, алуан ішкі ресурстарды зерттеуде сауаттылық таныту; 2) әлемнің біртұтас бейнесі – адам, табиғат және қоғам туралы білім қорларын толықтыру; 3) ұрпақ пен ұлттың рухани-адамгершілік құндылықтарын дамыту; 4) білім алуға ұмтылатын, өз бойында патриоттық сезім мен азаматтық жауапкершілікті нығайтуға қабілетті жастар тұлғасын айқындау әрі демеу. Осыдан тағлымды білімнің жаңа субъектілерін қалыптастыратын кешенді педагогикалық жұмыстарға мұқтажбыз. «Мәңгілік Ел» пәнін оқытудың мақсаты: - болмыстық құбылыс, тарихи кезең, әлеуметтік арман, ұлттық идея, қоғамдық-адамгершіл бағдарды түсіндіру; - ұлттық сана-сезім мен ұрпақтық рух тұтастығына, ұлттың өрлеу дәуіріне лайықты көпвекторлы жүйені сабақтау; - азамат пен ел, ел мен қоғам арасындағы татулықты, болашаққа деген сенімді нығайту; - ел болашағына жақындатқызатын жаңаша ойлау машығын жетілдіру, төте сөз бен жүйелі ойды толықтыратын өнерді түгендеу. Халықтың кіндік қаны тамған өлкеде басынан кешкен ірілі-ұсақты оқиғаларды көзге елестеткен сайын, жас ұрпақтың тарихи санасы оянып, танымы кеңейері хақ. «Мәңгілік Ел» пәнінің іргелі міндеттері: - тарихи құбылыстардың үйлесу кезеңдері мен жаңғыру бағытын талқылау; - Ұлы даладағы әлеуметтік-мәдени қозғалыстың қайнар көзін тереңірек зерттейтін инновациялық тәсілдерді, технологияны ендіру; - Қазақстандағы дәстүрлі мұра мен инновациялық ағымдардың нысандарын зерделеп айқындау; - қазақ халқының қоғамдағы және адамзаттық өркениеттегі орны мен рөлін дәйектеп толықтыру; - қазақстандық дәуірдің болашақ өрлеуіне ықпалдас тұлғалық- әлеуметтік жауапкершілікті күшейту. Іргелі міндеттерді ескеру – біліктілік пен кәсібилікке, қауымдастық шығармашыл дәстүр мен ұлттық сана-сезімге сүйену; туған елдің болашағына сенетін жаңа ұрпақтарды тәрбиелеу; гуманитарлық білімдер мен ғылымдардың атқарар қызметтерін үйлестіру; философиялық, көркемдік, тарихи, ғылыми еңбектердің рухани жаңғыртудағы мәртебесін көтеру. Осындай құнды ағымдарды жүзеге асыру, әрі сондай басты бағыттарды жаңғырту – болашақтың маңызды мәселелерін реттеуге, яғни, әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдардың мәртебесін көтеруге, ғылымды жаңа қоғамдық және ұлттық мәселелерге бірдей бейімдеуге, ғалымдар арасындағы шығармашылық және педагогикалық байланыстарды нығайтуға, мәдениаралық талдау мен халықаралық байланысты кеңейтуге, әлеуетті күштерді шоғырландыруға демеулікті діттейді. «Мәңгілік Ел» пәні тұтас құбылысты, тұрақты үрдісті, басты бағытты әлеуметтік тәжірибе үндестігінің деңгейімен салыстыра талдайды; дүниетанымдық көзқарасты, адамгершіл түсінікті оқырманның рухани қазынасына, ұлттық идея деңгейіне көтеру қызметін атқаруға бейімделген. Осындай нұсқама кәсіби көзқарасты, жүйелі түсінікті қалыптастыруды маңызды проблема және талдаудың ресурстық түрі ретінде қабылдаудан құралады. Ұстамалы бағытта әрекетті ізденісті жоспарлай білсек, қарқыннан да, бағдардан да ұтылмаймыз. Жетілген тұлға, азаматтығы айқын орта ғана өмір мен елдің мәңгілігін толығырақ түсінуге ықылас танытады; ел мәңгілігі ұғымына жаңа мазмұн енгізеді. Оқушының болашағы оның қаншалықты тырыса оқып, мәліметтерді тереңірек талдау үлгісіне білікті болуына байланысты.Білім мен өнердің құндылығын, бірлік пен биліктің беделін жоғары тұтқан халық тыныштықта, теңдікте тату өмір сүрген, келістілер ұзақ уақыт мамыражай өмір сүрмек. Мәңгіліктің дүниетанымдық негізін ұқпай жаңа терминдер мән-маңызын келте қайырып, жаңсақ түсіндіру етек алуда. Сыңаржақтық қашан да қауіпті. Бұл тұрғыда пәнді оқытатын жоғары саналы маман, озат педагог майталмандардың атқарар қызметі мен жауапкершілігінің мән-мағынасы көзбе-көз артпақ. Ұстаз мәдениеті ұлттық тәрбие тағлымының өміршеңдігін дәлелдейтін педагогикалық шеберліктен, жас өспірімге жанашыр болу, оның өзін-өзі танымақ, қайсар кейіпкер болмақ талпынысына қолдау жасаған әдет-ғұрпынан білінеді. Әдепті және кәсіби сауатты оқытушы елдің құндылығын жаңғырту арқылы ұрпақтық санаға серпіліс енгізеді, сол ізгілікке ниеттенеді. «Мәңгілік Ел» пәні білімнің жаңа рационалды және синтетикалық түрлеріне сұранысты арттырады, білімділік жүйесінің тұжырымдамалы негізін және инфрақұрылымды дамытуға мүмкіндік тудырады. Мұнда танымдық, мәдени-саяси, ұйымдастыру және тәлім-тәрбиелік міндеттер тоғысады. Жеке оңашада пәннің маңызын әркім өзінше қабылдайды, тіл және ойлану байлығы деңгейінде түсінеді. Ал, жаңа пәннің танымдық-тағлымдық маңызын бірлесе талдап, пікірталаста талданса, ондай ұғым терең, ой өрісі жан-жақты әрі толық болмақ. Пән әлеуметтік, рухани-діни, идеологиялық сұраныстарды қабаттастыра өтеуге бейім. Жаңа пәннің ұғымдық қоры мен тұжырымдау ережесін жаңарту күтерлік жай, орындайтын міндет. Жаңа пәннің маңызына институционалды көзқарас пен қауымдастық кәсіби қолдауды қатар жүргізу – тың да қарқынды бастама. Пәнаралық байланыс пен мәдениаралық сұхбаттастық «Мәңгілік Ел» пәнінің танымдық қуатын, елдік тәрбиенің ұлттық тәжірибесін, гуманитарлық ықпалдастық шеңберін арттыра түспек. Мұндай бастамадағы ел болу өнеріне мәдениаралық талдау жасалынса және үстаз-ғалымдардың халықаралық тәжірибесін сол деңгейде жетілдірсе, тәлімгерліктің өтімді де пайдалы жақтары өркендейтіні күмәнсіз. Тарихи оқиғалардың түрлі көріністерін, олардың жетекші күштерін толығырақ түсіну және түсіндіру үшін тарихи талдауды, оның ғылыми негізін қалыптастыруды, теориялық тұжырымдауын қатар жүргізу қажет. Тарихи құштарлықтың келесі сатысы ғылыми әдістемелік деңгейде жалғасады. «Тарихи зерттеу методологиясы дегеніміз – нақты мәселеге (тақырыпқа, жобаға) қатысты деректер мен айғақтарды біліктілікпен айна қатесіз табу әрі солардың байланысы мен қисынын талдау негізінде тарихи үдеріс пен оқиғаның бастау көзін, барысын, ірілі-ұсақты нәтижесін, себептері мен салдарын, қысқасы, барша болмыс-бітімін, құпиясы мен жұмбағын халықтың һәм мемлекеттің өз дәуірі мен кезеңіндегі мүддесі биігінен, тұлғаның әрекеті мен жаһандық ахуалды ескере, ғылыми тиянақтау – жаңалық ашу, ақиқатты айту амал-тәсілдері» (Ханкелді Әбжанов. Ұлттық және ортақ түркі тарихын зерттеу методологиясы. //Ақиқат, №2,2016, 76 б.). Ғылыми таным аясында әлемдік, қоғамдық дамудың жаңа парадигмасы қалыптасады, болашақтың белестері белгіленеді, әлемдік деңгейдегі тартымды байланыс пен өзара түсіністікті жетілдіретін әдістер ұсынылады. Ынталы ықыластар бейбітшілікке жол бастауымен, қауіп-қатердің алдын алуымен құнды. Біржағы, қазіргі тіршіліктің тұтастығы мен тұрақтылығына ықпал ететін, біржағы әлемді күш көрсетуден, терроризмнен, ядролық қауіптен сақтандыруға арналған пайдалы іс болмақ. Өмірге құштар тұлға өзін ішкі күйзеліске және сыртқы дағдарысқа ұшыратпайды, түрлі қиындықтан білгірлікпен және төзімділікпен алып шығады. Бірлескен талдауға алдымен педагогикалық тәсіл мен тәжірибенің атқарар қызметі өте зор. Ал, технологиялық құрал-жабдықтар пәннің бейнелілігі мен икемділігін, білім берудің тиімділігін қалыптастыруға, тыңдарманға жылдам жеткізуге мүмкіндікті арттырады. Десек те, техникалық құрал-жабдықтар педагогикалық тәлім-тәрбиелік іс-әрекеттерге қосымша демеушілік ететінін ұмытпау абзал. Айтпағымыз, бұл пәнді оқытуда: (1) ұстаздың педагогикалық тәсілін жетілдіру, (2) еркін сұхбаттасып, өзекті мәселені бірлесе ашық талқылайтын дәстүрді жүйелеу, (3) институционалды көзқарас пен қолдауды қатар жүзеге асыру бірге жүргізілсе, сонда ғана білім берудің дүниетанымдық және ағартушылық деңгейі көтерілмек. Тарихты, дәстүрді, мәдениетті үйлестірмек пәрменді қимыл-әрекеттер оқушының, тыңдарманның өзін-өзі ұстай білу және басқару қабілеттерін жетілдірмек, білім беру жүйесінің гуманитарлық мазмұнын толықтырмақ, ел басқарудың тәсілді тәжірибесіне жол ашпақ. Үш сапалық деңгейді бір-бірімен ұштастыру – шеберлікті шешендікпен, даралықты әлеуметтік күштің құрамына ендіретін интеграциялық тың тетіктермен толықтырса, онда әр бастаманың тиімділігі артпақ. Әркім өз ортасында әлеуметтік-мәдени байланыстарды кеңейтсе, онда оралымды тәсілдер мен жарамды жолдар бір-бірімен сабақтасады. Идеялық, теориялық, әдістемелі, мәдени мұралық негіздер бірін-бірі толықтырып жатса, ондай икемділік білімнің, мәдениеттің, ұлттық тәрбиенің ықпалын әр салада арттыруға ықпал етпек. «Мәңгілік Ел» идеясына қызығушылық та, мемлекеттік қолдау да артуда. Бұл проблемаға деген көзқарас жасқа да, білім деңгейіне де, өмір салтына да тәуелді. Ең бастысы, елге, жерге деген өркениеттік түсінік, қатынас қажет. Ерекше өркениеттіліктің пайдасы және қажеттілігі неде? - азаттықты аңсаған ата-бабаларымыздың арманы және нұрлы жолында; - рухани қазына мен тарихи жәдігерліктің тұрлаулы өрісінде; - қоғамның адамгершіл қалпын толықтыратын халықтық дәстүр мен мәдени ынтымақтастықтың басым қалпында; - халықтық бірлестікті, адами құндылықтарды жаңғыртуға бағытталған ұстанымда. Қысқасы, мәңгілікті ұлықтайтын идеялық ұстанымда. «Мәңгілік Ел» идеясы – (1) тәуелсіздікке тұрақтайды, іріктелген тұлғалықты тірек етеді; (2) елі сүйсінер бастаманы жинақтайды, ұлттық мәдениет құндылықтарын жаңғыртатын пайдалы іс-әрекетті насихаттайды. (3) халық қазынасының жиынтығы, тарихи жәдігерліктің көрінісі, ерлікке арқау, елдікке бастау боларлық тартымды тұжырымдар желісі; (4) қоғамның рухани жаңғыруын, адамгершіл қалпын толықтыруға арналған қисынды демеушілік. «Мәңгілік Ел» идеясы дүниенің әлеуметтік көрінісін, әлеуметтік кеңістік-уақыт аясындағы эволюциясын сипаттайды, қоғамдағы әлеуметтік-тарихи үрдістердің үйлестігін тұтастайды; өмірлік талпыныстың түрлерін тарихи жағдаймен оңдастырады. Оқу жүйесінде қоғамдық қажеттілікке үйлестікті, ұйытқушылықты іздестіреді. «Мәңгілік Ел» идеясының ғылыми-әдістемелі негізін, жобасын жасақтау – келелі мәселе. Мекем идеялардың арқауы – Қазақстанды мекендеген халықтың қасиетті ортақ Отанында; ертеңгі болашақтың қорғаны болатын жас ұрпақтар қабілетінде; қазақстандық патриотизмді сергітетін тартымды іс-әрекетте; азаматтық қоғамдағы белсенділікті орнықтыратын елдік бетбұрыста; елдік бастаудың халықтық талғамынан өткен тәлім-тәжірибеде. «Мәңгілік Ел» идеясын жаңғырту – Ұлы Даланың мұрагерін көне ұлттық дәстүрлердің жалғастырушысы ретінде таныту, үйлесті ұмтылыс пен жарасымды мәдени өмірдің кеңістігін кеңейту, қауымдастық дәстүрді жаңа талапқа орай дәйектеу. «Мәңгілік Ел» ұстанымы – әлемдік, қоғамдық, ұлттық, тұлғалық ерекшеліктерді өзара үйлестіруге жол іздейді; қазақстандық жастарға гуманистік білім алуға әлеуметтік жеңілдіктерді пайдалануға жағдай тудырады; өмір кеңістігін тартымды, таза, сапалы, сәнді ететін тәжірибе түрлерін топтастырады; қазақстандық біртектіліктің негізі және қозғаушысы болатын болашағы біртұтас ұлтты қалыптастыруда, оның идеясын ілгерілете, құндылықтарын қолдайды; өрелі өріске ортақ бағытты тиянақтайды, әйтсе де, біржақты, тіке арна болып қалмайды. Жаңа пәннің маңызына институционалды көзқарас пен қауымдастық кәсіби қолдауды қатар жүргізу – тың да қарқынды бастама. Пәнаралық байланыс пен мәдениаралық сұхбаттастық «Мәңгілік Ел» пәнінің танымдық қуатын, елдік тәрбиенің ұлттық тәжірибесін, гуманитарлық ықпалдастық шеңберін арттырмақ. Содан, жаңа пәннің мән-мазмұнын сараптайтын ғылыми-әдістемелік орталықтар кеңестеріне мұқтаждық артуда. Ғылыми-әдістемелі орталықтар: 1) «Мәңгілік Ел» туралы алуан мәліметтерді біртұтас ғылыми жүйеге келтіруге, 2) түрлі ізденістердің қолтаңбалы сипаттары мен жақтарын анықтауға, 3) жаңа пәннің дүниетанымдық және тәрбиелік маңызын ашатын әдістер жүйесін жинақтауға, 4) білім саласында пәнаралық байланыстарды кеңейтуге, 5) гуманитарлық өзара ықпалдастықты кең таратуға тікелей араласуымен құнды. «Мәңгілік Ел» ілімі – индустриялды-информациялы қоғамдық дамудың жаңа қарқынынан, қоғамдық прогресс сұранысынан туындайды; - ұзақ мерзімді білім алуды нысаналы бағдарға жұмылдырады; - қоғамдық дамудың маңызды факторын, білімдар-патриотты қауымдастықтың ғылыми және ағарту қызметін бетке ұстайды; - білім мен ақпаратты өндіруші күш ретінде пайдалану дәстүрін жаңғыртады; - білім мен ғылыми инновациялармен өлшенеді, ғылыми-зерттеулер деңгейіне, сапалы мамандардың белсенділігіне сүйенеді: - жаңа ұрпақтың «білім – ғылым – инновация» арнасындағы ынта-ықыласын, жөн-жобасын бағдарлайды; - ұлттық және жаһандық білім базасын қолдау басымдықтарын жандандыруға бағытталады; - мәдени кеңістіктің дәстүрін, тарихын, саясатын, экономикасын адамзаттық игілікке айналдыру тәжірибесін іріктейді; - ұлттық мүдде тұрғысында – мәдени мұра құндылықтарын білімдік айналымға, оқу бағдарламасына енгізуге ықпал етеді. «Мәңгілік Ел» бастамасы ұлы мақсаттарға жетелейтін, бейбітшілік пен келісімді, ұлтаралық татулық пен толеранттылықты сақтайтын игі қадам, сындарлы сәттерден сүріндірмейтін ұлы мұрат. «Мәңгілік Ел» пәнінің күретамырлық басымдықтары: Жалпыға ортақ қазақстандық біртектілікті, құзырлы білгірлікті білім бағдарламасына ендіретін факторларды жүйелеу, жаңғыру қарқынын жалпыұлттық қағидатқа айналдырудан; Болашағы Біртұтас Ұлтты нығайтудың формуласын дәйектеу, болашаққа деген халықтық сенімді қалыптастыру, орнықтырудан; Елдік құндылықтарды ортақ ұлы қазынаға айналдыруды оңтайландыратын тәсілдерден нәр алады. Осындай бастамалар педагогикалық тәжірибені нығайтатын қоғамдық кеңестің қызметін жандандыруды, институттық негізін қалыптастыруды қажет етеді. Мәңгі елдің тарихи, әлеуметтік-мәдени, ұлттық қонымдары – бүгінді бұрынғымен және болашақпен теңестіретін тарихи кезең мен қоғамдық құбылыстың жасампаз әлеуетінде; жалпыұлттық мұрат пен ұлттық бағдардың тұтас бір өрнегінде; болашаққа арналған реформа мен инвестиция қуатында; ұлттық рух пен ұлттық сана-сезімді үйлестіретін пәрменділікте; егеменді елдің іргетасын әлемдегі күшті мемлекеттермен иық тірестіруге лайықты қарқындарда түзеледі, түгенделеді. Бұл елдікке бетбұрыс, яғни, ұлттың өрлеу дәуіріне өтпелі де өміршең кезең; қазақ ұлтын өз тарихы мен мәдениетіне шоғырландыратын орайлы сәт; басқа халықты біріктіретін, ұйыстыратын төте жол; жасампаз елдің жаңғыруын үдететін үрдіс; әлемдік уақыт талқысына дайындық, елдік бастауға деңгей-дәреже. «Мәңгілік Ел» идеясының ғылыми негіздері мен жолдарын жасақтау – күн тәртібінде тұрған келелі мәселе, жүйелі сараптама. Жүйелі сараптама – балғын жастарымызды нағыз ер мінезді жігіттер етіп немесе қыз мінезді биязыны тартымды жан етіп тәрбиелеу үшін; жарасымды жастарға лайықты жұғымды қасиеттердің қажеті мен қадірін көтермелейтін кейіпкерлерді қалыптастыру үшін; инновациялық ізденіс пен әлеуметтік өзгерістерді іріктеу, оларды басқару үшін керек. Жүйелі сараптау дегеніміз келелі міндетті нақты түсіну, дұрыс түсіндіру, шешудің тартымды мүмкіндіктерін іздестіру, тиянақты жолдарын іріктеу; бойда ұқыптылықты, үйлестікті, үнемшілдікті, ұстамдылықты қалыптастыру, ұлағатты ұмтылыстың қонымды арнасын ашу; тұлғалық қайсарлықты қамшылау, қарым-қатынаста шыдамдылықты, шымырлықты, шынайылықты мінез тірегіне айналдыру, сын сағатта - өзін-өзі белсенділікте қорғатқызатын дағдыны демеу; адамның жан-дүниесін жақындатқызатын сырластық, пікір алмастыратын, адамдармен тіл табысуға үйрететін ашық сұхбат, оның жұғымды жөн-жоралғысын қошаметтеу; әріптесті көңіл-күйді түсіретін бос кеуделіктен, аяқ шалыстан сақтандыру, көрінгенге еліктеушілікке ұрындырғызбау; адамгершілікті әлдендіру, оның әдебін үйрету арқылы иманды, ибалы, икемді болу, серіктесті ішкі дағдарыстан шығаратын іргелілікке бел буу; елдік үшін ерліктен, еңселілік пен ептіліктен тайынбайтын ұстанымға, тапқырлыққа, тәжірибеге оралу, отандық рухқа дем беретін елдік түйсікті, адамгершіл байлықты ұлағаттайтын халықтық дәстүр-салтты жандандыру; әр шаңырақтың ақылшысы да қамқоршысы, әр әулеттің көшбасшысы да болатын азаматты баптау; отбасындағы бірлік пен береке тетіктерін сабақтау, арақатынастағы ортақ ықылас пен ырысты дер кезінде бағалау; күнделікті тіршілікте өзін-өзі ұстай білетін, көрсете алатын, өмірде өзін ширақ та сергек ұстайтын отағасы мен отанасының дағдысын тәрбиелеу; өнімді де өнегелі іс-әрекеттердің тәлімдік мөлшерін айқындау, тәлімді өмірлік бағдарға айналдыратын талпынысты таңдай білу; қазақтың ескіден келе жатқан құндылықтарын сақтау – ұлағатты салт-дәстүрді әрдайым жаңғырту, ал сабақтау – жастардың мерейлі де саналы міндеті екеніне көзін жеткізу. Бұл қадымды құлшыныстар Қазақ елін тұлғалы да тартымды елге айналдырудың жөн-жобасы. Қазақты тұлғалы ел-жұртқа айналдыру әлеуеті – тұлғалық іс-әрекеттердің жүйелі түрінде, креативті талғампаз белсенділігінің гуманитарлық бағдары мен дәстүрінде; құлшынысты ұстанымдардың тиімділігін, құндылығын дәстүр мен инновация аясында саналы арттыруда; қазақтың тұлғалық, интеллектуалды, азаматтық әлеуетін үйлестіруде; рухани жаңғыру аясында әлеуметтік-гуманитарлық білім мен кәсіби білгірлікті толықтыруда; Қазақ елінің сұранысын мақсатты ізденіс пен іс-әрекетке туралайтын адами тиянақтылықта көрініс тапқан. «Мәңгілік Ел» пәні – салааралық білімдер синтезі, принциптер үлгісі: - заттық танымды, мінез-құлықтағы және әлеуметтік қарым-қатынастағы іс-әрекетті, болашақ туралы болжауды ортақ бір жүйеге ырықтау бағдарында; - тарихи-мәдени мұраларды сақтау, мұра құндылықтарын қоғамдық қажеттілікпен сабақтастыру әдістерінде; - бастаманы интеллектуалды дамыған ортаның мүддесіне орай қалыптастыратын интегративті жүйеде; - бүгінгі ұрпақ пен болашақ ұрпақтардың мүдде-мұратын есепке алу, солармен есептесу үлгілерінде; - елді біріктіру, ұлтты тұтастандыру өлшемдері мен тәртібінде, олардың жаңа құндылықтарын тарату ережесінде; - халықаралық мәдениет пен әлемдік өркениетпен үйлестіру тәжірибесін іріктеуде және ілгерілетуде. Жауапты мәселе – «Мәңгілік Ел» пәнін оқытуға, оны білім беру жүйесіне ендіру жұмыстарына қатысты. «Мәңгілік Ел» пәні – (1) әркімді ойшылдыққа, отаншылдыққа, патриоттық сезімге тартатын нысаналы тетік; (2) халықтың тарихи және ұлттық санасын түлететін әдістемелі де идеологиялық құрал-сайман; (3) адамды тұлғалайтын әлеуметтік сипаты айқын рухани күш пен әдістеменің бірлестігі. Пәнді игілікке ұластыру дегеніміз жаңа әлеуметтік саясатты кең аудиторияда тыңдарманға ұғындыру; әлеуметтік және әдістемелі еркіндікте жас ұрпақтың естілігі мен ептілігін өзара ұштастыру; ұқыптылықты, ұлағаттылықты, үнемдеу әрекеттерін бір-бірімен үйлестіре тиянақтау; отаншылдық сезімін бастау мен баптауды ұлттық мүдде тұрғысынан бүтіндеу; өзіндік әрекет пен өзіндік тәрбиеге басымдық таныту; ұлттың рухани жаңаруын ғылыми негізде жандандыру. Осы дәстүр мен өнерді педагогикалық тәрбиенің құралына айналдыру – гуманистік ынтымақтастықтың шарты. Қазіргі жаңа заманда ұлттың тарихи санасы мен бүкілқазақстандық бірегейлікті қалыптастырудың; интеллектуалды тұлғаның әлеуетін қалыптастырудың және интеллектуалды ұлттың мәртебесін көтермелеудің, бауырлас елдердің жағымды, жағымсыз сабақтарын саралаудың, жаһандық өркениеттің өрнектерімен есептесудің практикалық маңызы анағұрлым ұлғаюда. Осы тұрғыдан қарастырсақ «Мәңгілік Ел» қағидасында зерттеудің идеялық-теориялық шеңбері кеңеймек, әдістемелі құрылымы жетілмек, тақырыптың ауқымы саналуан құбылмақ, өмір тәжірибесіне сүйенетін оқыту-педагогикалық тәсілдері жаңаша жүйеленбек, әрбір әлеуметтік-мәдени көрсеткішті өлшеудің мерзімі ұзарып, салааралық ізденіс түрлерінің өзара ықпалдастығы артпақ. Бұл пәнді оқытуда: (1) ұстаздың педагогикалық тәсілін жетілдіру, (2) еркін сұхбаттасып, өзекті мәселені бірлесе ашық талқылайтын дәстүрді жүйелеу, (3) институционалды көзқарас пен қолдауды қатар жүзеге асыру бірге жүргізілсе, сонда ғана білім берудің дүниетанымдық және ағартушылық деңгейі көтерілмек; үш арнаның қозғаушы күштерін іздестіру, олардың жаңа әлеуетін нақты іс-әрекетке тартатын алуан шаралар шоғырланбақ, жүзеге аспақ. Тиімділіктің түрлерін бір арнаға, ортақ жүйеге келтіру, 1) білім мен тәрбиені бір ағымда басқаруға, 2) әлеуметтік-гуманитарлық оқу жүйесінің ұзақ мерзімді бағдарын жасауға, 3) қос бастаманың ұлттық сипатын анықтауға, оларды әлемдік талғаммен үйлестіруге назар аудартады. Сапалық деңгейді бір-бірімен ұштастыру – шеберлікті шешендікпен, даралықты әлеуметтік күштің құрамына ендіретін интеграциялық тың тетіктермен толықтырса, онда әр бастаманың тиімділігі артпақ. Әрбір іс нақты, әрбір бастама нұсқалы да ауқымды болған кезде, «Мәңгілік Ел» идеясын, бағдаршамын, пәнді насихаттайтын тәсілдер алуан болмақ, бірін-бірі толықтыратын идеялық, теориялық, әдістемелі, мәдени мұралық негіздер бірін-бірі толықтыруға икемделінеді. Әдістемелі икемділікте білімнің, мәдениеттің, ұлттық тәрбиенің ықпалы әр салада артады. Мекем идеялардың арқауы – халықтың отбасы, Отан мәртебесін көтеретін қасиетінде; болашақтың қорғаны болатын жас ұрпақтар қабілетінде; қазақстандық патриотизмді сергітетін тартымды іс-әрекетте; азаматтық қоғамдағы белсенділікті орнықтыратын елдік бетбұрыста; елдік бастаудың халықтық талғамынан өткен тәлім-тәжірибеде. Мәңгілік Ел идеясын танымдық және әлеуметтік маңызын әр оқырман тұтас та толығырақ түсінуі керек, әр ұстаз оны дәйекті де дәлірек түсіндіруі керек, ел азаматы оны елдік дамудың болашақ бағдарымен ұштастыра білуі абзал. «Мәңгілік Ел» идеясының ғылыми негіздері мен жолдарын жасақтау – күн тәртібіндегі келелі әдістемелі әлеуметтік мәселе.
1647 рет
көрсетілді0
пікір