• Мақала
• 28 Қараша, 2024

Қазақстандағы цифрлық қоғамның қалыптасу ерекшеліктері

Соңғы онжылдықта цифрландыру жүйесі жалпыұлттық экономикалық және әлеуметтік дамудың негізіне айналды. Бірегей географиялық орнымен бай, табиғи ресурстарға мол Қазақстан да аталмыш жаңалықтан тыс қалмады. 2017 жылы Қазақстан үкіметі экономика мен мемлекеттік басқарудың цифрлық трансформациясын жеделдетуге бағытталған «Цифрлық Қазақстан» атты стратегиялық бағдарламасын бекітті [2]. Бұл бағдарлама ел азаматтарының өмір сүру сапасын жақсартуға, жаһандық нарықтағы бәсекеге қабілеттілікті арттыруға, тұрақты экономикалық өсу жағдайын жасауға мүмкіндік береді.
 

Мақаланың негізгі мақсаты – Қазақстан жаһандық цифрлық кеңістігінің артықшылығы мен болашақта алар орнын зерттеу. Осыған орай, осы тақырып аясында қарастырылуы қажет келесі мәселелерді жатқызуға болады: «Қолданыстағы цифрландыру бағдарламаларының тиімділігі қандай?», «Қазақстанды осы жолда қандай қауіп-қатерлер мен міндеттер күтіп тұр?» сонымен қатар, «Қандай шаралар еліміздің позициясын алдағы жылдарда нығайта алады?» және т.б.
Қазақстанның цифрландыру саласындағы қазіргі жағдайы
 «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасы:
«Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы – цифрлық экономиканы дамыту, цифрлық инфрақұрылымды жетілдіру, кадрларды даярлау және инновациялық экожүйені құру секілді бірнеше негізгі бағыттарды қамтиды. Цифрлық даму министрлігінің мәліметінше, соңғы жылдары цифрлық форматта мемлекеттік қызметтерді құру, 5G технологияларын және басқа да инновациялық шешімдерді пысықтап жатқанын алға тартты. Бұл ретте сандық технологияларды әртүрлі салаларға енгізу бойынша статистикалық мәліметтер беруге және олардың экономикалық және әлеуметтік дамуға әсерін бағалауға болады.
Инфрақұрылым және Интернетке қол жеткізу:
Табысты цифрландыру – сенімді инфрақұрылымдық негізді қажет етеді. Бұл жерде Қазақстанның алдында белгілі бір міндеттер тұр, соның ішінде, әсіресе ауылдық жерлер мен аудандарды интернетпен біркелкі қамтамасыз ету қажет. Бейне контенттің қоғамдағы ықпалы өскен сайын, мазмұнды өндірушілердің жауапкершілігі де арта түсті. Жас ұрпақ үшін этикалық құндылықтарды сақтау, шынайылық пен сенімділік маңызды аспектілерге айналды.[4] Қазіргі уақытта интернет желісі ауылдық жерлердегі таралымына байланысты сұрақ көп. Осының салдарынан өскелең ұрпақ, дәлірек айтқанда, ауылдың жас балалары цифрлық әлеммен әлі толық таныса алмай жатқанын айта кеткеніміз жөн.
 Адамдар және цифрлық дағдыларды дамыту:
Цифрлық трансформацияның ең маңызды құрамдастарының бірі – мықты цифрлық дағдылары бар білікті кадрлардың болуы. «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы аясында білім беру мен кәсіби кадрларды даярлауды дамытуға көп көңіл бөлінеді. Бұл саланың қаншалықты тиімді екенін және қандай нәтижелерге қол жеткізгенін талдау, сонымен қатар STEM мамандықтары бойынша (ғылым, технология, инженерия, математика) білім беруді жетілдіру қажеттілігін қарастыру да маңызды.
Қазақстанды цифрландыру – экономикалық өсуді жеделдетуге және мемлекеттік басқаруды жетілдіруге бағытталған ұлттық стратегияның негізгі бөлігі. 2017 жылы бекітілген «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасы бес негізгі бағытты қамтиды: экономиканы цифрландыру, цифрлық инфрақұрылымды жетілдіру, халықтың цифрлық сауаттылығын арттыру, электронды үкіметті енгізу және инновациялық экожүйені дамыту [1]. Бұл бастамалар бизнес пен мемлекеттік қызметтердің тиімділігін арттыруға, әсіресе ауылдық және шалғай елді мекендерде ақпараттық және цифрлық қызметтерге қолжетімділікті арттыруға, инновациялар мен стартап экожүйесін ынталандыруға бағытталған. Дегенмен, Қазақстанның алдында белгілі бір қиындықтар бар. Олардың бастыларының бірі өсіп келе жатқан цифрлық қауіптер жағдайында киберқауіпсіздікті қамтамасыз ету. Сандық қызметтерге біркелкі қолжетімділікті қамтамасыз ету мәселесі де бар, әсіресе ауылдық жерлерде инфрақұрылымды жақсартуды және тұрақты кең жолақты интернет желісін құруды талап етеді. Тағы бір мәселе ғылым, технология, инженерлік-математика (STEM) білім беру бағдарламаларын күшейтуді талап ететін білікті IT және цифрлық технология мамандарының тапшылығы болып қала береді [3].
Қазақстан өзінің географиялық орналасуына байланысты Орталық Азияның цифрлық орталығына айналу мүмкіндігіне ие, бұл халықаралық цифрлық платформаларға белсенді интеграцияны жалғастыруды және инновацияны одан әрі дамытуды талап етеді. Қазақстанның цифрлық трансформациясының табыстылығы мемлекеттің киберқауіпсіздік мәселелерін шешуге, барлық азаматтар үшін цифрлық қызметтерге қол жеткізудің тең жағдайын жасауға және адам ресурстарын дамытуға байланысты болады
Цифрландырудың қиындықтары мен тәуекелдері
Киберқауіпсіздік және деректерді қорғау:
Цифрландыру саласы неғұрлым ұлғайып, даму үрдісі жиіленсе, соғұрлым кибершабуылдар мен деректердің рұқсатсыз таралып кету қаупі артады. Көршілес немесе шет елдер сияқты Қазақстан да киберқауіпсіздік шараларын күшейту қажеттілігімен бетпе-бет келіп отыр. Қолданыстағы қауіпсіздік инфрақұрылымын, құқықтық базаны және кибершабуылдардың алдын алып, оған қарсы тұрып, дайындықты ескеру қажет. Киберқауіпсіздік азаматтардың ақпаратын қорғаудың ғана емес, сонымен бірге экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің маңызды факторына айналып жатқаны қуантады.
Саяси және экономикалық кедергілер
Бүгінгі геосаяси жағдайлар сыртқы факторларды санасуды қажет етеді. Аймақтағы саяси жағдай мен халықаралық қатынастар Қазақстандағы цифрлық технологиялардың дамуына қалай әсер етуі мүмкін екенін ескеру маңызды.
Инновациялық экожүйені және стартаптарды дамыту:
Инновациялық экожүйе – табысты цифрлық трансформацияның маңызды құрамдас бөлігі. Қазақстан стартап қауымдастығын дамытуға күш салуда, бірақ оның одан әрі өсуі үшін қолайлы жағдайлар қажет. Инновациялық компаниялар мен стартаптар тап болатын кедергілер мен қиындықтарды, соның ішінде қаржыландыруға қолжетімділікті, мемлекеттік қолдауды және салықтық жеңілдіктерді зерттеу маңызды. Дүниежүзілік банк есептеріне сәйкес, Қазақстан интернеттің қолжетімділігін және цифрлық қызмет көрсету деңгейін айтарлықтай арттыра алды. 2021 жылға қарай мемлекеттік қызметтерді цифрландыру азаматтардың әкімшілік функцияларға қолжетімділігін жақсартты, бюрократиялық кідірістерді азайтты және әртүрлі салалардағы, соның ішінде салық және денсаулық сақтау саласындағы ашықтықты арттырды [2].
Цифрлық Қазақстанның стратегиялық бағыттары және болашағы
Жаһандық цифрлық экономикаға интеграция:
Қазақстан жаһандық цифрлық аренада елеулі орын алуы үшін еліміз халықаралық серіктестермен тығыз ынтымақтастық орнатып, жаһандық цифрлық экономикаға интеграция­лануы қажет. Қазақстанға үлгі бола алатын табысты халықаралық жобалардың мысалдарын қарастыру және одан әрі халықаралық ынтымақтастықтың ықтимал бағыттарын зерделеу маңызды.
Озық технологияларды енгізу: жасанды интеллект, блокчейн:
Цифрландыру сонымен қатар жасанды интеллект және блокчейн сияқты дамып келе жатқан технологияларды қабылдауды талап етеді. Бұл технологиялар Қазақстанға қосымша пайда әкеліп, медицина, логистика және мемлекеттік басқару сияқты әртүрлі салалардың тиімділігін арттыра алады. Осы салалардағы қазіргі зерттеулер мен әзірлемелер экономикалық өсуге қалай ықпал ететінін және оларды біріктіру үшін қандай стратегияларды қабылдау керектігін зерттеу қажет.
Цифрлық үкімет пен азаматтарға қызмет көрсету:
Цифрлық үкіметті дамыту «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасындағы басым бағыттардың бірі. Мемлекеттік цифрлық қызметтерді енгізу – азаматтардың қызметке қолжетімділігін қаншалықты жеңілдеткенін, процестердің ашықтығын арттырғанын және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтқанын бағалау маңызды. Осы саладағы ілгерілеушілікті бағалау азаматтардың мемлекеттік органдармен өзара іс-қимылын жақсарту үшін қандай қосымша шаралар қабылдауға болатынын анықтауға көмектеседі.
Қазақстанның цифрлық трансформациясы – елдің бәсекеге қабілеттілігін нығайтуға және азаматтардың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған стратегиялық маңызды процесс. Қол жеткен табыстарға қарамастан, Қазақстан көптеген мәселелерді шешуге және күрделі сынақтарды еңсеруге мәжбүр. Цифрлы Қазақстанның болашақтағы орны киберқауіпсіздік, халықтың цифрлық дағдыларын дамыту және жаһандық цифрлық экономикамен интеграция мәселелерінің қаншалықты тиімді шешілетініне байланысты болады. Ұзақ мерзімді стратегияны әзірлеу және халықаралық тәжірибені тарту Қазақстанның цифрлық трансформация жолындағы табысында шешуші рөл атқарады.Жоғарыда аталған тақырыпшаларда Қазақстанның тиімді цифрлық даму стратегиясын қалай құра алатынын және әлемдік аренада орнықты позицияны қалай алатынын тереңірек зерттеуге мүмкіндік береді. Кейінгі зерттеулерде «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасын жүзеге асырудың ағымдағы нәтижелерін қарастыруға, сондай-ақ басқа елдердің тәжірибесімен салыстыруға болады, бұл нақтырақ айтқанда ғылыми тұжырымдарды негіздеуге мүмкіндік береді.

Назкен ЖАНСЕРІКОВА,
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Журналистика факультеті 
«8D03202 - Медиа және коммуникациялар» 
мамандығының 1 курс докторанты

Пайдаланған әдебиеттер:
1.Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі. «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы». – Астана, 2017 ж.
2.Дүниежүзілік банк. «Қазақстан: Елдің цифрлық экономикасын бағалау». – Дүниежүзілік банк, 2020 ж
3.«Цифрлық Қазақстан» бағдарламасының ресми сайты. «Ресми есептер мен бағдарламаның нәтижелері» // Цифрлы Қазақстан. – URL мекенжайы: https://digitalkazakhstan.kz/
4.«Цифрлық дәуір: Мәдениет, экономика және технология» - С. С. Асылбек