Мақала
28 Қараша, 2024

ЖАҒДАЙЫҢ ҚАЛАЙ, ЖАС ҒАЛЫМ?

Баршамызға белгілі, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев ғылым мен білімді дамытуға ерекше мән беріп отыр, Президент жанындағы Ұлттық ғылым академиясы құрылып, көптеген реформа қолға алынды. Ғылымға бөлінетін қаражат ұлғайып, түрлі жобалар іске асырылуда. Саланың дамуы үшін кадрмен қамтамасыз ету өзекті болып отыр. Осы орайда жас ғалымдардың жағдайы қалай, ғылыми кадрларды даярлау заман талабына сай жүргізіліп жатыр ма, магистратура мен докторантурадағы білім берудің деңгейі, мазмұны мен сапасы қандай деген мәселелер көпшілікті толғандырады. «Ақиқат» журналының кезекті «Келелі кеңесі» осы тақырыпқа арналды. Басылымның бас редакторы Дәуіржан Төлебаев жүргізген басқосуға әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің қауымдастырылған профессоры, PhD, жас ғалымдар кеңесінің төрағасы Жандос Тауанов, Қ.Сәтбаев атындағы ұлттық зерттеу университетінің докторанты Мұратбек Сыдыханов және «Тұран» университетінің докторанты, ғылым магистрі Дана Жобалаева қатысып, ғылымға қатысты ой-пікірлері мен өзекті мәселелерді жеткізді.

– Ресми мәліметке қарағанда, елімізде магистратураға жылына 13 мың грант бөлінеді екен. Ғылымға бетбұрыс магистратурадан басталады десек, осы кезеңде алған білім сіздерге пайдалы болды ма, оның ғылымға жетелейтін әлеуеті қандай?
Мұратбек Мұхтарбекұлы: Магистратура – жоғары оқу орнында ғылымға бейімдейтін білім беру сатысы. Кейінгі жылдары оған бөлінетін мемлекеттік гранттың бірнеше есе көбейгені қуанышты жайт. Мен Қ.Сәтбаев атындағы ұлттық зерттеу университетінде бакалаврдан бастап оқыдым, магистратураны да, докторантураны да осы оқу орнында бітіргенмін, қазір қорғауға дайындалып жүрмін. Өз басым студент кезімнен ғылыми жобаларға қатыса бастадым. Бакалаврға әр адам әртүрлі оймен түседі, бірі тегін оқысам деп, бірі мамандық алсам дейді, енді бірі ғылым үшін келеді. Мен студент кезден металлға қатысты зерттеулерге қатысып көргеннен кейін қызыға бастадым. Одан кейін магистратураға түсіп, ғылымға одан сайын ынталана түстім. Қазір өзімнің інім де магистратурада оқиды. Сондай жастарға қарап отырып, магистратураның жастарды ғылымға қызықтыруда үлесі зор деп ойлаймын. Бұл сатыға мемлекеттік гранттың көп берілуі ғылымға деген қызығушылықты арттырады.
Дана Жобалаева: Әрбір студент бакалаврға түскен сәттен бастап, белгілі бір деңгейде білім алуды мақсат тұтады. Диплом жазған адамның әрқайсысы өзінше зерттеу жүргізеді. Мысалы, мен өзім студент кезімде жазушы- аудармашы Герольд Бельгердің шығармашылығын зерттеп, бірнеше адамнан сұхбат ала отырып, диплом жұмысымды жаздым. Сол кезден бастап мен ғылымға бет бұрдым. Ал магистратураға келсек, оған екінің бірі түсуі міндетті емес, әрбір адам саналы түрде келеді. Мектеп бітірген әрбір түлек мамандық алу үшін бакалаврға түсу керек деп санайтын болса, одан кейінгі сатыда білімін жетілдіргісі келетін саналы жастар магистратураға келеді. Магистратурада сен екі жыл бойы диссертация тақырыбын зерттеу арқылы, ғылыми жұмыс жазу арқылы ғылым әлеміне бет бұрасың, ізденуге көп көңіл бөлесің. Мен магистратураны ғылымға жетелейтін саты деп есептеймін.
Жандос Төреғұлұлы: Магистратура жайында айтатын болсақ, 13 000 грант деген аз да емес, көп те емес, заманның талабы. Соңғы жылдары біздің мемлекетіміз магистранттарды, жас ғалымдарды даярлау бойынша қарқынды жұмыс атқарып жатыр. Мен өзім магистратураны «Болашақ» бағдарламасы бойынша Ұлыбритания мемлекетінде оқыдым. Бұл маған ғылым жолын таңдауға септігін тигізді. Мамандығым химиялық технологиялар болғандықтан, менің өндіріс саласына баруыма да мүмкіндік болды. Бірақ, бізге сабақ берген мұғалімдердің, профессорлардың ықпалымен ғылымды таңдап, осы жолға түстім. «Болашақ» бағдарламасынан кейін өзімнің алғашқы еңбегімді халықаралық журналда жарияладым.
Меніңше, мемлекеттің грантты көбірек бөлгені дұрыс. Магистратурадан докторантураға өтер кезде ғылым жолында қалатын адамдар өзінен-өзі іріктеледі. Қазір магистранттарға қойылатын талаптар жоғарылады. Қорғауға шығу үшін олар кемінде комитет талаптарына сай мақаласын шығаруы керек, конференцияға қатысып, бағын сынап көруі керек. Бұны докторантураға өтер алдындағы селективті түрде іріктелетін кезең деп айтсақ болады. Сондықтан, менің ойымша, магистратура ғылымға жетелейтін әрі таңдау жасайтын кезең.
– Қазір көптеген докторанттар Scopus ғылыми басылымдарына мақаласын шығара алмай, жұмысын уақытында қорғай алмай жатыр. Мұның себебі неде?
Жандос Төреғұлұлы: Сұрағыңыз орынды. Мен докторантураны 2015-2019 жылдары Назарбаев университетінде оқыдым, бізде талаптар сәл жоғары болды. Қазір мемлекеттік оқу орындарында докторантураға көп орын бөлінгенмен де, саннан сапаға өтетін уақыт келді. Өйткені, адам магистратурада нақты өз жолын айқындап, қай саланы таңдайтынын шешіп алуы керек. Сол кезден бастап ғылыми жетекшісін тауып, шетелдік ғалымдармен қарым-қатынас орнатуы керек. Сол кезде ғана Scopus-қа мақала жариялаудан болсын, ғылыми жұмыстар жағынан болсын, қиындықтар тумайды. Қазіргі уақытта көп адамның мақала шығару жағынан қиналуы, қорғау мерзімінің созылып кетуі талапкерлерді іріктеудің әлсіздігінен деп санаймын. Scopus деген ең алдымен ағылшын тілінде өз ойын дұрыс жеткізу. Сондықтан докторантураға қабылдар алдында селективті түрде жоғары талаптар қойылып, түскен адамдарға барлық жағдай жасалса, ғылымда сапалы жұмыстар атқарылады.
– Жандос, сіз магистратураны шетелде оқыдым дедіңіз. Осы жерде бір сұрақ туындап отыр, шетелдегі жағдай мен біздегі жағдайдың айырмашылығы қандай? Шетелде ғылымға қаншалықты көңіл бөлінеді?
Жандос Төреғұлұлы: Шетелде материалдық-техникалық база өте мықты, университеттер ғылыми зертханалармен жоғары деңгейде жабдықталған. Сол жағынан олар бізден алда. Мысалы, 2015 жылдары мен Назарбаев университетінде жұмыс істеген кезімде, химик ретінде маған керек реагенттер немесе ыдыстарға тапсырыс берген кезде жеткізілуі ұзаққа созылатын. Бірақ қазір ол мәселе реттелді. Басты айырмашылық – материалдық-техникалық база. Көптеген жерде, қытайлықтармен де, үндістермен де жұмыс істеп көрдім, біздің білім деңгейіміз жаман емес, бірақ материалдық база мен ғалымдарға жағдай жасау жағынан ақсап келеміз. Сондықтан біздегі жоғары оқу орындарының, ғылыми-зерттеу орталықтарының базасын жақсарту керек. Ал Назарбаев университетінде ондай проблема жоқ, мұндағы база да шетелден кем емес. Сондықтан мақала шығару жағынан да қиындық тумайды. Мемлекеттік университеттердің базасы әлі де жұпыны. Еліміз енді-енді жас ғалымдарға жағдай жасап жатыр ғой. Мысалы нысаналы гранттардың қаржысы қомақты. Бұл өте жақсы, тек оны жіті қадағалап, қаржының мақсатсыз жұмсалуына жол бермеу керек.
– Шетелде ғылыми жұмыстарды өндіріске енгізу, яғни ғылымды коммерцияландыру жағы қалай?
Жандос Төреғұлұлы: Негізі ғылым іргелі және қолданбалы деп екіге бөлінеді. Іргелі ғылыми жұмыстарды өндіріске енгізу ұзақтау болады. Өйткені бұл жерде молекулярлық, теориялық деңгейде жұмыстар жүргізіледі, ал қолданбалы зерттеулерде басқаша. Мысалы, менің шетелдегі ғылыми жетекшім өзінің ғылыми жобасын прототип ретінде сатады. Кішігірім құрылғыны патенттеп, құжаттарын дайындап, өндіріске шығарып, бизнес жасап алған. Бізде де ондай мүмкіндіктер бар, қолданбалы ғылымда жұмыс істейтін ғалымдарға лайықты жағдай жасалып, сапалы кадрлар көбейсе, әлеуеті артады. Ал сапалы кадрлар сапалы мұғалімдерден шығады. Бізде 1990-2000 жылдары өндіріс пен ғылымның байланысы үзіліп қалды, академия мемлекеттік мәртебесінен айырылды, ғылыми-зерттеу институттарына бөлінетін қаражат азайды, кейбіреуі жабылып қалды. Көптеген ғалымдар мамандығын ауыстырды немесе шетел асып кетті. Қазір енді мемлекет ғылымға қайтадан көңіл бөліп, жақсы өзгерістер болып жатыр. Бүгін дайындалып жатқан жас ғалымдар біздің келесі кезеңге өтуімізге жақсы іргетас болады. Бірақ қазіргі ғылым жолындағы іс-шаралар мен өзгерістердің жемісін көру үшін шамамен 10-15 жыл керек, меніңше.
Мұратбек Мұхтарбекұлы: Ғылыми жаңалықтың өндіріске енгізілуі жөнінде өз пікірімді қоса кетсем. Америкада бір жоба, ғылыми тәжірибе жасалатын болса, оны жеке компаниялар қаржыландырып, өз өндірісіне енгізеді. Ал Қазақстандағы ғылымда, шынымызды айтсақ, қарама-қайшылықтар бар. Мәселен, біздің қазір бірнеше жобамыз бар, оған қыруар құжат жинаймыз, жыл сайын оны заң талабына сай ма деп әбден тексереді. Кедергілер өте көп, әрі біздегі өндіріс өкілдері ғылымға көңіл бөлмейді, жаңа жол табуға енжар. Кәсіпкерлер ғалымдарды қолдамайды. Мен өзім өндірісте жұмыс істегенмін, бұл саланы жақсы білемін. Қазақстанның заңнамасы бойынша, әрбір компания өз табысының 2 пайызын ғылымға бөлуі керек. Меніңше, осы қаражаттың көлемін көбейту керек. Сонда компаниялардың ғылымға қызығушылығы артады.
Іргелі және қолданбалы деп бөлінеді дедік қой, іргелі ғылымды қолдау бойынша жас ғалымдарға жеңілдіктер қарастырылса жақсы болар еді. Себебі жас ғалымдардың ғылыми мақалаларын оқып отырып, идеялардың өте мықты екенін байқаймыз. Бірақ оны өндіріске енгізу үшін анализ жасау керек, ал анализ қымбат. Оның үстіне анализдің нәтижесі бірден көрінбейді ғой. Мәселен, 100 анализ жасасаңыз, оның он-он бесі нәтижелі болады да, қалғаны бос кеткендей көрінеді . Бірақ, ғылымдағы әр талдау нәтиже бермесе де, қателіктің өзі үлкен жаңалыққа апаратын қадам. Жаңалық осындай қадамдардан басталады.
– Мұндай талдауларды әр докторант өз қаржысына жасай ма?
Мұратбек Мұхтарбекұлы: Біз шамамен қолымызда бар химиялық аппараттармен жасай аламыз, бірақ, оның сертификаты болмайды әрі стандартқа сай келмей қалады.
– Бұл мәселені шешудің жолын іздеу жөнінде ЖОО басшылығына ұсыныс жасадыңыздар ма?
Мұратбек Мұхтарбекұлы: Жоқ, бұл менің жеке ойым әрі біз ғылыми жобалармен айналысамыз, студенттерге дәріс береміз, ұсыныс айтуға уақыт табу да оңай емес. Қазір соның орайы келгендіктен айтып отырмын.
– Бұл жиынның мақсаты да сол, мәселелерді айту, талқылау, ұсыныстар беру. Қазір болашақ ғалымдарды – докторант жастарды қолдау жағы қалай?
Мұратбек Мұхтарбекұлы: Ең алғашқы докторанттар 2013-14 жылдары қабылдана бастады. Олар оқуын бітіріп жұмысқа орналасқанымен, алғашқы жылдардағы жалақылары өте мардымсыз болғаны рас. Сол себепті ғылымға қызықса да ақшаның аздығы кедергі болып, көп адам ғылымнан кетті.
Жас ғалымдардың ең өзекті мәселелерінің бірі баспана болса, Алматыда бұл мәселе шешіліп келе жатыр. көптеген таныстарым жеңілдікпен пәтер алып жатыр, олардың арасында ерлі-зайыпты жас ғалымдар бар. Сондай-ақ, «Алматы жастары» бағдарламасына да ғалымдар қатыса алады.
Ғылым және жоғары білім министрлігі «500 ғалым» бастамасымен жас ғалымдардың шетелдегі атақты оқу орындарында тағылымдамадан өткізуді қолға алды, бұл да керемет мүмкіндік, тәжірибе жинауға өте пайдалы. Біздің университетте «Жас ғалым гранты» бар, бұл постдокторанттарға өте тиімді, зерттеуін жалғастыруға, қорғауға қаржы жағынан үлкен көмек. Тағы бір айта кетерлігі, ғылыми мекемелер жоба ұтып алған кезде ол топтың белгілі бір бөлігі жас ғалымдар болуы талап етіледі. Осындай жақсы үрдістер баршылық.
– Мұратбек, сіз докторлықты қорғауға дайындалып жүрген азаматсыз, Scopus ғылыми басылымдарына мақала шығару мәселесі қалай болып жатыр?
Мұратбек Мұхтарбекұлы: Докторантураның ең қиын сатысы – Scopus мақаласы. Менің ойымша, студенттер бакалаврда диплом жазумен шектеліп қалмай, ізденгені дұрыс және магистратурада оқып жүрген уақыттан мақала жазуға ден қою керек. Мақала жазу – шығармашылық жұмыс. Қазір бізде магистратура деңгейінде бір ғана мақала жазу талап етіледі. Меніңше, бұл өте аз. Магистр одан кейін докторантураға түссе квартилі (Q) 4 немесе Q5 журналдардың талабына сай мақала жазса, Scopus-қа мақала жазуға дайын болады. Сондықтан, магистратурада мақала жариялауға деген талапты қатаңдату керек. Өз тәжірибемнен айтар болсам, мен докторантураны былтыр бітірдім, қазір қорғауға дайындық үстіндемін. Биыл өзімнің патентімді шығардым, тиімді үлгі деп аталады. Патент екіге бөлінеді, біреуі ұзақ зерттеледі, оған мақала дайындап жүрмін. Қазір менде бес мақала бар, олар ғылым мен білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету жөніндегі комитет (ККСОН) талабына сай келеді, ал Scopus үшін процентилі төмен. Нақты қазір, яғни осы айда екі мақала жазып жатырмыз, біреуінің квартилі Q3-ке кіреді, біреуін аяқтап, квартилі Q1 журналға дайындаймыз. Әрине, магистратура мен докторантура бойынша жаратылыстану ғылымы мен гуманитарлық ғылымдарға қойылатын талаптарда едәуір айырмашылық бар. Мәселен, химиктер тәжірибе кезінде сұйықтықтар мен қатты заттарға анализ жасауы керек. Біз 50-100 тәжірибе жасауымыз мүмкін, оның бәрін зерттей алмаймыз ғой. Көп болса бес-алтауына анализ жасауым мүмкін, өйткені оған ақша қажет. Одан бөлек, Scopus-тың бір мақаласының өзі миллион теңгеден асады. Жандостың отандық ғылымда буын байланысын жоғалтып алдық деген пікіріне қосыламын. Қазір қарап отырсаңыз, профессорлардың үлкені 60 жаста болса, одан кейінгі прфессорлардың жасы шамамен 30-ға жетпеген. Осы екеуінің арасындағы ғалымдарды жоғалтып алдық. Үлкен кісілердің білетінін жастар мүлде білмеуі мүмкін. Бұл тұрғыда Сәтбаев университеті біраз іс-шара атқарып жатыр, ғалымдарды түрлі университеттерге жіберіп, тағылымдамадан өткізуді қолға алды. Бұл өте дұрыс қадам деп санаймын. Себебі 40-50 жастағы ғалымдар қорғамаса да, көп нәрсе біледі.
– Демек, зерттеу жүргізетін материалдарыңыз қымбат болып тұр ғой?
Мұратбек Мұхтарбекұлы: Материал емес, анализ жасау қымбат. Мысалы бір анализдің өзін 30 мың теңге деп отыр. Ал мен жүзге жуық тәжірибе жасауым керек, мұндайда ақша жеткізу қиын. Егер маған жас ғалым ретінде жеңілдік болса, қажетті талдаудың бәрін жасайтын едім. Шетелде мұндай тәжірибелер ЖОО-ның тиісті кафедрасының техникалық базасында жасала береді. Бізде оны жекеге өткізіп, бизнес көзі етіп жасап жіберген.
– Дана ханым, бұл жөнінде алып-қосарыңыз бар ма?
Дана Жобалаева: Ғылымдағы ұрпақ сабақтастығының үзіліп қалғанына бір мысал айтқым келеді. Мен докторантураға түсу үшін сынақ тапсыратын кезде журналистикадағы психология тақырыбын зерттегім келетінін айттым. Ал оқытушы-профессор ағаларымыз ондай жаңа тақырыптарды жастар онсыз да жазып жатыр, неге Алаш тақырыбын зерттемейсіздер деген уәж айтады. Алдыңғы буын ұстаздар дата-журналистика, фактчек деген мәселелерге аса құлық танытпайды. Мен магистратурада журналистикадағы психология тақырыбын зерттеуді бастадым, соны әрі қарай жалғастырғым келеді. Өйткені ол тақырыпта қазақша ақпарат мүлде жоқ. Көбіне орыс тілінде немесе ағылшын тілінде ғана ақпарат аламыз. Менің докторантураға түсетін кездегі сынақтан өтпей, төмен баға алуыма үлкен кісілер күткен тақырыпты таңдамауым себеп болды деп ойлаймын.
Дина Тазабекқызы: Ғылым және жоғары білім министрлігінің дерегіне қарағанда, елімізде ғалымдардың орташа жасы – 58 жас. Бұл әрине, кезіндегі дағдарыстың, ғалымдардың елеусіз қалуының салдары, сол себепті қазір ғылымда қартаю үрдісі байқалады. Енді он жылдан кейін ғылымда орташа жас неше болуы мүмкін?
Жандос Төреғұлұлы: Әрине, 10-15 жылдан кейін орташа жас төмендейді, 40-45 жас болуы мүмкін. Мысалы мен қазір ғылыммен белсенді айналысып жүрмін, үш магистрантым, үш докторантым бар, біреуі постдокторантураға тапсырды. Соның бәрі ғылымға үлес қосқысы келеді, магистранттарымның докторантураға түсу, докторанттарымның ары қарай жалғастыру ниеті бар. Егер мемлекеттің ғылымды қолдауы жалғаса берсе, әлеуметтік мәселелер шешілсе, жас кадрлар көбейеді.
Мұратбек Мұхтарбекұлы: Жастарды қолдаса, олардың алмайтын қамалы жоқ.
– Ғылымды қолдау талантты ғалымдардың шетелге кетуін тоқтата ала ма?
Мұратбек Мұхтарбекұлы: Жағдай жақсарса, әркім өз елімізде қалады, әрине. Отанға сүйіспеншілік деген бәріміздің бойымызда бар, елге қызмет еткенге не жетсін. Осы жерде айта кетерлігі, шетелге кеткен білімді жастар ол жақта да өздерінің қабілетін жақсы көрсетіп жатыр. Жалпы ғылымға бейімділік қазақтың генінде бар, оны көптеген ғалымдарымыз дәлелдеп жүр. Әлемнің атақты университеттерінде білім алып жатқан немесе жұмыс істейтін азаматтар көп. Бұл біздің халықтың зеректігін, алғырлығын көрсетеді деп санаймын. Меніңше, шетелде өзін көрсетіп, сосын елге оралған ғалымдарды үлкен лауазымды қызметтерге қою керек, сонда олардың тәжірибесін кәдеге жаратуына мүмкіндік беріледі. Мысалы, Дос Сарбасов деген ағамыз келіп, Астанада ірі зерттеулермен айналысып жатыр.
– Ғылымды қаржыландыру соңғы жылдары айтарлықтай өсті. Бұл қаражаттың лайықты қайтарымы болып жатыр ма, қандай түйткілдер бар?
Жандос Төреғұлұлы: Қазіргі жобаны нысаналы қаржыландыру бағдарламасының идеясы өте жақсы. Қаражат та жеткілікті бөлінеді. Бірақ мұнда бір кемшін тұс бар, конкурс қаңтарда жарияланғанмен, жауабын мамыр-маусымда айтады, сол себепті жобаны іске асыру кешіктіріледі. Одан кейін 1-2 айдан кейін ақшасы түседі, есебін қарашада сұрайды. Ал бөлінген қаражат игерілуі керек қой, сондықтан ғалымдар асығуға мәжбүр болады, бұл жұмыстың сапасына әсер етеді. Сонымен бірге, гранттың мерзімін үш жылдан 4-5 жылға дейін ұзарту керек. Әсіресе, биология саласында қиын, маусымдық жұмыстар уақытында орындалуы керек қой. Өсімдік саласында көктемгі тәжірибені көктемде, жаздағы тәжірибені жазда атқару керек. Шынымен де, маусым өтіп кетсе ол жұмысты қалай орындайды? Осы жағынан ғалымдар көп қиындыққа тап болады. Сондықтан, ақша бөлсек болды, қалай жасасаң олай жаса деген көзқарас болмауы керек. Идея жүзінде барлығы дұрыс, бірақ іске асырылу кезінде осындай шикіліктер бар. Мен бұл мәселені жауапты мекемелер алдында, ғылым академиясы жиынында көтердім. Университетіміздің Жас ғалымдар кеңесі отырысында да қозғадық. Министрлік наурыз айынан кешіктірмей берілуі керек деп уәде берді. Енді өзгеріс болады деп күтеміз.
Дина Тазабекқызы: Біздің қоғамда ғылымның беделі әлі де жоғары деп айта алмаймыз. Бұған 1990 жылдары осы салада болған қиындықтар, одан кейін академия (ҰҒА) қоғамдық ұйымға айналған соң ғылым саласына көңіл бөлінбеуі әсер еткені рас. Бірде жас орнитологпен әңгімеде: «Менің достарым немен айналысып жүргенімді сұрайды, құстарды зерттеймін десем, оны зерттеудің не керегі бар, өзімен-өзі өсіп жатыр емес пе деп күледі. Ал Америкада немесе Францияда ғылыммен айналысамын десең кез келген адам ілтипат білдіріп, құрметпен қарайды» деген еді. Өскелең ұрпақты ғылымға тарту, ғылымды насихаттау және жастар арасында танымал ету үшін не істеу керек?
Жандос Төреғұлұлы: Ғылымның мән-маңызын адам бала кезінен түсініп өссе, есейе келе ғалымдарға құрметпен қарайды. Көптеген жыл бойы біздің қоғамда ғалымдарға менсінбей қарайтын көзқарас қалыптасты, сол таптаурын пікір әлі де бар. Дегенмен, қазір байқауымша, 20-25 арасындағы жастардың көзқарасы мүлде бөлек, олардың ғылымға көзқарасы да ерекше. Осы үрдіс ғылымның беделі көтеріліп келе жатқанын көрсетеді.
Шетелде байқағанымыздай, олар ғалымдарды құрметтейді, барлық жағдайды жасайды, ғылымды барынша насихаттайды. Корея елінде ғалымдарды көпшілік иіліп тұрып қарсы алады. Бұл елде профессорлар кез келген депутат пен басқарушы органның қызметкерінен мәртебесі жоғары. Өйткені олардың мемлекеті ғылым мен технологияға негізделген мемлекет. Мемлекеттің тұтқасы ғалымдар деп біледі. Дамыған елдерден осы жағын да үйренсек. Қазір бізде де бірте-бірте ғылым жөніндегі телебағдарламалар және басқа контент көбейіп келеді. Бұның бәрі ғылымды насихаттауға оң әсер етеді. Сол себепті бізден өкшемізді басып келе жатқан жас ұрпақтың ғылымға деген көзқарасы жақсы болады деп сенемін. Мысалы, Назарбаев университетінде ғылым туралы подкаст бар, үш тілде жүргізіледі. Осы секілді подкасттар мен баспасөз арқылы насихаттап, ғылымды трендке айналдырсақ жақсы болар еді.
Мұратбек Мұхтарбекұлы: Педагогикалық мамандықта оқитын студенттердің стипендиясы көбейген соң, оған түсетін жастардың саны да көбейді ғой. Оқуға түсер кездегі шекті балл жоғары болып белгіленді. Мектеп мұғалімдерінің жалақысы артқан соң, осы мамандыққа ҰБТ-дан жоғары көрсеткішке қол жеткізген жастар түсе бастады. Бұған мұғалімдердің әлеуметтік жағдайы көтерілгені тікелей әсер етті деп толық айта аламыз. Сол себепті мемлекет тарапынан ғылымның беделін арттыруға бағытталған іс-шараларды көптеп әрі жүйелі жүргізу арқылы жастардың қызығушылығын арттыруға болады. Қазір Ғылым және жоғары білім министрлігі жас ғалымдарға жақсы қолдау көрсетіп жатыр, өзге де түйткілді мәселелер шешімін табады деп үміттенеміз.
Дәстүрлі баспасөз, газет-журналдар әуел бастан ғылымды дәріптеп, насихаттап келе жатқанын білеміз. Жас ғалымдардың пікірін, ойын, білу үшін редакцияға шақырып, түйткілді мәселелерді жеткізуге мүмкіндік бергендеріңіз үшін рахмет. Әріптес жас ғалымдармен танысып, пікір алысқаныма қуаныштымын.
Дана Жобалаева: Жас ғалымдардың ізденісі жайлы біраз мәселені мейлінше ашық айттық. Енді осы бағытта мемлекет тарапынан қолдау жалғасса, жас ғалымдардың әлеуеті жылдан-жылға арта береді деген сенімдемін.
– Иә, ғылымның беделі артса, еліміздің экономикалық әлеуеті де артады. Өздеріңіз айтып өткендей, мемлекеттің тұтқасы – ғалымдар. Қоғамда ғылымның беделі артып, ғалымдарымыз елдің игілігіне қызмет ете берсін. Редакциямызға арнайы келіп, ой-пікірлеріңізбен бөліскендеріңіз үшін алғыс айтамыз!