• Заманхат
  • 20 Қараша, 2024

Дәстүрлі медиадизайндағы сандық мәдениеттің ерекшелігі

Медиа саласы қоғамдық өмірдің барлық салаларына әсер ететіні белгілі. Салада үздіксіз трансформация мен цифрландыру, жаңа платформалар, коммуникация құралдары мен хабарламаларды беру әдістері жаңарып отырады. Ақпараттқы қоғамда сандық технологиялардың үстемдігі артып келеді, олардың кең таралуы адамдардың әлеуметтік өміріндегі өзгерістер айтарлықтай болды.  «Жаңа сандық дәуірде барлық процестер жеделдейді және бұл жалпы қоғамға: саясатқа, экономикаға, бұқаралық ақпарат құралдарына, бизнеске және жалпы қабылданған мінез-құлық нормаларына әсер етеді», – деп жазған болатын Google компаниясының директорлар кеңесінің төрағасы Шмидт Эрик «Новый цифровой мир. Как технологии меняют жизнь людей, модели бизнеса и понятие государств» кітабында [1]. Дәстүрлі  медиа дизайнның мәдени ерекшелігі тақырыбы, әсіресе жаһандану мен цифрландырудың мәдени сәйкестілікке әсері тұрғысынан қызықты және өзекті бағыт болып табылады.

Сандық мәдениет медиа мазмұнды құрудың жаңа құралдары мен форматтарын ұсынады, бірақ ол көбінесе тарихи қалыптасқан дәстүрлі элементтермен өзара байланысты. Бұл өзара әрекеттесуді зерттеу мәдени сәйкестікті сақтау мен медианың заманауи талаптарына бейімделу арасындағы тепе-теңдікті табуға мүмкіндік береді. Жаһандану жағдайында медиа дизайнындағы дәстүрлі мәдени элементтер біртұтас халықаралық дизайн аясында жергілікті мазмұнды бөлектеу тәсіліне айналады. Бұл ою-өрнектерді, қаріптерді және басқа да дәстүрлі рәміздерді пайдалану арқылы ұлттық бірегейлік сақталатын Қазақстан сияқты мәдени мұрасы мол елдер үшін маңызды. Сандық мәдениет ақпаратты қабылдау тәсілдерін белсенді түрде өзгертеді: визуалды элементтер мағынаны берудің негізгі құралына айналады. Дәстүрлі мәдени рәміздерді медиа дизайнға қосу аудиторияны қызықтыратын және мәдениетпен эмоционалды байланысты нығайтатын ерекше және оңай танылатын стиль жасауға көмектеседі.

Сандық технологиялар гуманитарлық ғылымдар мен бұқаралық коммуникация саласында жаңа әдістер мен құралдарды ұсына отырып, сандық мәдениетті дамытудың ерекшеліктерін көрсетеді. Бұл процесс бірнеше маңызды аспектілермен сипатталады.  Сандық технологиялар гуманитарлық ғылымдар мен бұқаралық коммуникация саласында жаңа әдістер мен құралдарды ұсына отырып, сандық мәдениетті дамытудың ерекшеліктерін көрсетеді. Бұл процесс бірнеше маңызды аспектілермен сипатталады. Гуманитарлық ғылымдардағы мүмкіндіктер деректерді талдау және визуализациялау арқылы санаға қабылдауға мүмкіндік береді. Бұқаралық коммуникациядағы ерекшеліктер  әлеуметтік желілер, мобильді қосымшалар және онлайн жаңалық платформалары арқылы дамып келеді. Сандық мәдениет бұл процесте аудиториямен қарым-қатынас жасаудың жаңа тәсілдерін ұсынады.  Сандық мәдениеттің ерекшеліктері   бір жағынан ақпаратты жылдам жаһандандыруға ықпал етсе, екінші жағынан ұлттық мәдени элементтерді интеграциялауға мүмкіндік береді. Бұл әсіресе қазақ мәдениетінің элементтерін ғаламдық аудиторияға ұсыну үшін маңызды.  Гуманитарлық ғылымдар мен коммуникация саласындағы цифрландыру дәстүрлі мәдени құндылықтардың жоғалуына әкелуі мүмкін, сондықтан оларды сақтау мәселесі маңызды. 

Технологияның дамуы барысында ғылымның мəнмəтіндік  мазмұнын  визуализациялау  тəсілдері өзгерді. Мысалы, ұлттық элементтерді интеграциялау мысалдарын қазақ мәдениетіне сілтеме жасайтын түстер палитрасы мен қаріптер белсенді қолданылатын «Tengrinews,  Егемен Қазақстан, Qazaqstan TV, abai.kz,  qazaqadebieti.kz сияқты мемлекеттік БАҚ ұлттық ою-өрнектерді заставкалар мен логотиптерге енгізуде  жаңалықтар порталдарының дизайнынан табуға болады.

Сандық технологияларды гуманитарлық ғылымдарда және бұқаралық коммуникацияда қолдану зерттеу мен коммуникация әдістерін жақсартады, бірақ ұлттық мәдениетті сақтау мен дамыту үшін саналы тәсілді қажет етеді. Бұл тақырып Қазақстанда да өзекті, себебі Сандық мәдениет жергілікті ерекшеліктер мен жаһандық трендтер арасындағы тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік береді. «Алтын адам» бейнесі Қазақстанда ұлттық бірегейліктің, мәдени мұраның және тарихи маңыздылықтың символы ретінде кеңінен қолданылады [2]. Медиа және дизайн саласында ол көбінесе мәдени жобалар мен мемлекеттік бастамаларға қатысты логотиптер мен брендтердің бөлігі ретінде қызмет етеді. Мысалы, Алтын адамның бейнесі халықаралық көрмелер мен мәдени іс-шараларда ұлттық брендтің символы ретінде қолданылады. Бұл символ Қазақстанды экспозицияларда бейнелейді, оның тарихи байлығын көрсетеді. Ұйымдардың логотиптері: кейбір жағдайларда ұлттық бренд Алтын Адам мәдени және білім беру бастамаларын ілгерілету үшін қолданылады, мысалы, университет немесе мұражай логотиптерінде символ ретінде пайдалынылған.  Кәдесый өнімдерінде, сондай-ақ қазақстандық бірегейлікті көрсету және туристер мен серіктестердің назарын аудару үшін әртүрлі қолөнер шығармашылық жұмыстарында керемет көрініс тапқан.

2017 жылы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» және «Ұлы даланың жеті қыры»  атты мақалалары жарияланған бетте ұлттық құндылықтарды әспеттейтін дизайн үлгілілерінің қатары көбейді. Ұлтымыздың рухани мұрасы мен мәдениетін жаңаша бағамдауға, заман талабына сай өркендей түсуіне жол ашатын ауқымды жобаны іске асыру бағытында сақтардан, ғұндардан, ұлы даладан жеткен түрік дүниесіне тән артефактілер медиазайнда ерекше безендірілді. Сондай-ақ, Таңбалы тас ою өрнектері қазақ халқының бай мәдениеті мен дәстүрлі өнерінің маңызды бір бөлігі болып табылады. Бұл ою-өрнектер, әдетте, табиғаттың, жан-жануарлардың және өмірдің басқа да элементтерінің символдары болып табылады. Медиадизайнда таңбалы тас ою өрнектерін қолдану олардың көркемдік және мәдени мәнін сақтай отырып, заманауи технологиялармен үйлестіруді білдіреді. Бұл элементтерді медиадизайнда қолданудың бірнеше ерекшеліктері мен артықшылықтары ұлттық бірегейлікті  сақтау және бейнелі түрде әсер ету. Таңбалы тас ою-өрнектері қазақ халқының мәдениеті мен тарихын білдіретін, ұлттық рухты көтеретін элементтер болып табылады. Медиадизайнда оларды қолдану ұлттық идентичностьті сақтау мен дәріптеуге мүмкіндік береді. Мысалы, бұл өрнектер брендтердің логотиптерінде немесе веб-дизайнда көрініс табуы мүмкін, ол арқылы қазақ мәдениетінің құндылықтарын жаһандық деңгейде насихаттауға болады.

 Медиа дизайндағы ұлттық элементтердің ерекшеліктері визуалды контексте белгілі бір елге немесе этникалық топқа тән мәдени және дәстүрлі ерекшеліктерді пайдалануды қамтиды. Бұл түстер палитрасы, символизм, типография, пішіндер мен кескіндер және дизайн стилі сияқты әртүрлі аспектілерде көрінуі мүмкін. Технологиялық трендтер мен дәстүрлердің айрықша белгісі ретінде медиа-дизайнда сандық технологиялар арқылы берілетін дәстүрлі қолөнер танымал болуы мүмкін.

Осылайша, медиа дизайндағы ұлттық элементтер көрнекі тартымдылықты қосып қана қоймайды, сонымен қатар дизайнға бірегейлік пен шынайылық бере отырып, терең мәдени байланыстар жасайды.

Беларусь зерттеушісі И. Е. Иноземцеваның «Организация и методика научного исследования в дизайне: учеб.-метод. комплекс для обучающихся специальности» оқу құралында: «көркемдік әдістің негізінде адам санасының ассоциативті ойлау қабілетін пайдалану жатыр. Адам өмірінің табиғи факторлары негізінде табиғи түрде пайда болатын бірлестіктер адамның онтогенетикалық даму процесінде сіңірген мәдени-әлеуметтік тәжірибесімен өзар тығыз байланысты» деп атап өткен.  Ұрпақтан-ұрпаққа адамдар жарық пен қараңғылыққа, үстіңгі және астыңғы, көлденең және тікке, әртүрлі түрлерге эмоционалды қатынастың ерекше түрін мұра етті. Қоғамда  көпшілікке көлемдік және түстер қалыптастыру арқылы  ассоциация, яғни ұғым беру үшін кеңінен дизайндарды түрлендіру тенденциялары қарқынды қолданылды [3]. 

 Сондықтан олар кеңістіктік форманы ауыр және жеңіл, статикалық және динамикалық деп классификацияға бөледі; түс туралы дыбыстық және тыныш, көңілді және мұңды, жылы және суық және басқа да түрлері кеңістіктік-уақыттық қатынастардың эмоционалды-психологиялық әсерінің фактілері. Сананың ассоциативті қабілетінің арқасында тақырыптың көрнектілігін белгі ретінде түсіндіруге болады. Көркем қабылдау санада осындай белгінің семантикалық мағынасына айналатын идеялар шеңберін тудырады.

Мультимедиялық мазмұнды кеңейту және енгізу 2000 жылдары интернет қолданушыларының көбеюімен және интернет жылдамдығының жақсаруымен динамикалық және визуалды бай сайттарға көшу басталды. Қазақстан веб-дизайнның халықаралық стандарттарын жергілікті шындыққа бейімдей отырып енгізе бастады. Фотосуреттер, графика және медиа элементтері бар алғашқы жаңалықтар порталдары пайда болды. Медиа дизайнның негізгі ерекшеліктерін мынадай түрлерінің қатарында суреттерді, фотосуреттерді және негізгі инфографиканы пайдалану, интерактивтіліктің алғашқы элементтерінің пайда болуы (пікірлер, дауыс беру) байланысты. Ең көп тараған ақпараттық кеңғістіктегі ашық платформалар әлеуметтік медиа мен мобильді технологияның әсері (2010 жж.). 2010-шы жылдардан бастап Қазақстанда медиадизайнның дамуы әлеуметтік медиа мен мобильді құрылғыларды пайдаланудың белсенді өсуімен жаңа серпін алды. Бұл уақыт сайттарға компьютерлерден смартфондарға дейін әртүрлі құрылғыларда дұрыс көрсетуге мүмкіндік беретін жауап беретін дизайнның пайда болуымен сипатталады.

Соңғы жылдары Қазақстандағы ақпараттық сайттардың медиа дизайны одан да күрделі және пайдаланушыға бағдарланған болды. Жаңалықтар порталдарының, Мемлекеттік мекемелердің және коммерциялық ұйымдардың сайттары flat дизайны, минимализм, интерактивті элементтер және мобильді пайдаланушыларға бағытталған мазмұн сияқты заманауи трендтерді белсенді қолданады. Қазақстандық дизайнерлер мәдени және тілдік ерекшеліктерді ескере отырып, контентті локализациялау бойынша белсенді жұмыс жасауда.

Жаңалықтар порталдарының алғашқы нұсқаларынан бастап қазіргі заманғы веб-платформаларға дейін Қазақстандағы ақпараттық сайттардың медиа дизайнының эволюциясының негізгі мәні  БАҚ-тың рекреациялық функцияларын іске асыру тәсілдері туралы идеяларды трансформациялау болды. Бұл туралы Н. А. Федотова «Рекреативные функции СМИ» кітабында жазылған [4]. Ең күрделі саяси, философиялық, эстетикалық идеялар мен тұжырымдамалар адамға тиімдірек әсер ететіні, олардың санасына енетіні және оларды жақсы игеретіні белгілі болған кезде, техникалық қуатты мүмкіндіктерін пайдаланатын бұқаралық ақпарат құралдарында ұлттық құндылықтар элементтеріне  басымдықтар берілді. Мемлекетімізде жүргізілген Рухани жаңғыру бағдарламасы аясында  жаһандық заманауи үрдістермен үйлестіру жаңаша үйлесім тапты.  Әрбір қазақстандықтың өз туған жеріне, мәдениетіне және тарихына құрметпен қарау, аймақтық және ұлттық деңгейдегі тарихи ескерткіштерді сақтау және қалпына келтіру.  Елдің киелі жерлерін танымал ету және оларды қорғау арқылы тарихи-мәдени мұраны сақтау. Қазақ тілді сайттардың барлығында жаңаша инфографикалық дизайндар жанданды. Әсіресе Массагет сайтында көрнекілікке көп фотолармен үлкен көлеммен берілген қазақтың киелі символдары қыран құстың фотоларымен безендірген [5].    https://massaget.kz/kansonar/kyiran-burkttn-kazak-ushn-kadr--28150/

Миф мінез-құлықтың белгілі бір грамматикасын білдіреді, сондықтан оны тек мәтіндік деңгейде жоққа шығару мүмкін емес, оны ережелерден ерекшелік ретінде түсіндіруге болады [5]. Таңбалы петроглифтерінің көне және ең айқын топтамасындағы күнбасты құдайдың символы кеңінен қолданылуда.  Мәдениет, тарих және туризмге арналған түрлі қазақстандық сайттарда қолданылады. Бұл сурет күнге табынудың ежелгі идеяларын бейнелейді және көбінесе аймақтың мәдени және тарихи маңыздылығын көрсету үшін қолданылады. Мәселен, Kazakhstan.travel Қазақстанның мәдени мұрасын насихаттауға арналған басқа да туристік сайттар. Күн құдайының символы туристерді Тамғалы ғибадатханасы сияқты ерекше тарихи орындарға тарту үшін жиі қолданылады. Ол логотиптер, көрнекі контент түрінде немесе қазақстандық мәдени маршруттарды брендтеу бөлігі ретінде ұсынылуы мүмкін.

Қазақстанның Ұлттық мұражайы, археология мұражайы немесе Алматы мұражайлары сияқты мұражайлардың сайттары Тамғалдағы ежелгі мәдениет пен археологиялық олжаларға байланысты экспонаттарды немесе ақпараттық материалдарды визуализациялау үшін Күн құдайының бейнесін пайдалана алады. Бұл сайттар аймақ тарихындағы петроглифтердің маңыздылығын көрсетуге тырысады. Сол сияқты Алтын адам бейнесі мен оның символикасы көптеген сайттарда ұлттық бірегейлікті, мәдени мұраны және Қазақстанның тарихын бейнелейтін символ ретінде қолданылады.

Этнография мен ұлттық мәдениетке арналған блогтар мен ақпараттық сайттар Ethnographer.kz.ежелгі нанымдар мен символизмге арналған материалдарды суреттеу үшін Күн құдайының символын қолдана алады. Бұл дереккөздерде петроглифтер аймақтың ежелгі тұрғындарының рухани және діни түсініктерінің көрінісі ретінде қарастырылады.

Бұл символ Қазақстанның мәдени мұрасының маңызды элементіне айналды және 3000 жыл бұрын осы жерде болған ежелгі нанымдар мен әдет-ғұрыптарды бейнелеу үшін қолданылады.

  • медиадизайн ақпаратты визуалды түрде түсінікті әрі қарапайым етіп жеткізеді. Қазіргі заманда көп ақпарат көздері бар болғандықтан, визуалды түрде жақсы құрылымдалған материалдар оны жылдам әрі тиімді қабылдауға көмектеседі.
  • жақсы медиадизайн эстетикалық ләззат береді және пайдаланушының контентпен өзара әрекеттесуін жақсартады. Бұл пайдаланушының ақпаратпен тереңірек айналысуына және брендке деген сенімнің артуына ықпал етеді.
  • медиадизайн әртүрлі топтар мен аудиториялар үшін ақпаратқа қолжетімділікті қамтамасыз етеді. Оның ішінде көру қабілеті шектеулі адамдарға арналған дизайн элементтері бар, мысалы, жоғары контраст, аудио элементтер және түсінікті навигация.

-   визуалды контент әрдайым назар аудартады. Дұрыс жасалған медиадизайн ақпараттық өнімдерді қызықты етіп, аудиторияны тартуға көмектеседі.

- қазіргі ақпараттық қоғамда ақпаратты жылдам жеткізу өте маңызды. Инфографика, диаграммалар және графикалық визуализациялар ақпаратты тез қабылдауға мүмкіндік береді.

Ақпараттық қоғамда медиадизайн тек әдемі сурет салу емес, ол аудиторияның қажеттіліктеріне бейімделген күрделі коммуникациялық құрал болып табылады.

            Үкметтік және ресми сайттар:

Akorda.kz: Қазақстан Президентінің ресми сайтында ұлттық рәміздер мен мәдениет туралы материалдарда Алтын адам бейнесі қолданылады. Ол ұлттық мұраның белгісі ретінде ресми кездесулер мен мәдени шараларда жиі көрініс табады.

Primeminister.kz: Қазақстанның премьер-министрінің ресми сайтында да Алтын адам ұлттық мәдениет пен тарихтың символы ретінде көрсетіледі.Білім беру және ғылыми сайттар: Bilimland.kz және E-history.kz  Бұл сайттарда Қазақстанның тарихына арналған бөлімдерде Алтын адамды тарихи жәдігер ретінде көрсетіп, оның маңызын түсіндіреді. Білім беру ресурстары ретінде Алтын адамның археологиялық табылуы мен оның қазақ халқы үшін маңызы туралы ақпарат беріледі  [6].

Бүгінгі әлеуметтік-экономикалық және мәдени жағдайларда БАҚ-тың медиадизайн функцияларын іске асыру стратегиялары іргелі ғылыми-практикалық проблема болып табылады, олардың шешімі көбінесе қоғамдағы басым құндылықтарға, дүниетанымдық ұмтылыстарға, адамның рухани қажеттіліктерінің алуан түрлілігін қолдауға қызығушылыққа байланысты. Бұл міндеттерді толық және жан - жақты іске асыру үшін бұқаралық ақпарат құралдарының күш-жігерін білім, ғылым, өнер және басқа да мәдени құндылықтармен байланыстыру қажет.

Дәстүрлі медиа дизайнындағы сандық мәдениет - бұл сандық технологияның медиа мазмұнды құру, тарату және қабылдау процестеріне әсерін қарастыратын тақырып. Соңғы жылдары осы саладағы зерттеулер қарқынды дамып келеді.  Сандық мәдениет дәстүрлі медиа дизайн әдістеріне айтарлықтай әсер етті. Бұрын қолмен немесе аналогтық құралдармен жасалған векторлық және растрлық иллюстрациялар қазір сандық технологиялармен белсенді түрде ауыстырылуда. Бұған графикалық планшеттерді, арнайы бағдарламаларды (мысалы, Adobe Photoshop және Illustrator) пайдалану және жасанды интеллектті кескін жасау мен анимация процесіне біріктіру кіреді.

   Сандық мәдениеттің маңызды аспектілерінің бірі-медиа платформаларды өзгерту. Әлеуметтік медиа, блогтар, онлайн журналдар және басқа сандық арналар дизайнға жаңа тәсілдерді қажет етеді, мұнда композиция, типография және түстер палитрасы сияқты дәстүрлі принциптер сандық құрылғылардың ерекшеліктеріне бейімделеді. Мысалы, экранның әртүрлі өлшемдерін, дизайнның бейімделуін және жүктеу жылдамдығына қойылатын талаптарды ескеру қажет.

Оливер Кемпкенстің «Дизайн-ойлау. Барлық құралдар бір кітапта» әр түрлі салаларда дизайнерлік ойлау әдісін қолданудың бірнеше практикалық мысалдары келтірілген. Бұл мысалдар дизайнды ойлаудың принциптері мен құралдарын нақты мәселелерді шешу және инновациялық шешімдерді әзірлеу үшін қалай пайдалануға болатынын көрсетеді. Ірі компания үшін жаңа өнім жасау үшін дизайнерлік ойлауды қолдану мысалының сипаттамасы. Бұл жағдайда әзірлеушілер тобы пайдаланушылардың қандай қажеттіліктері мен қиындықтары бар екенін түсіну үшін эмпатия әдісін қолданды. Стандартты дизайн тәсілдерін ұстанудың орнына, команда әлеуетті пайдаланушылармен олардың әлсіз тұстары мен қажеттіліктерін талдай отырып, бірқатар сұхбаттар өткізді. Бұл осы қажеттіліктерге жауап беріп қана қоймай, интуитивті және ыңғайлы өнімді жасауға мүмкіндік берді. Медиамәдениетті цифрландыру көрермендердің дәстүрлі мазмұнды қабылдауын да өзгертті. Анимацияны, интерактивті элементтерді және динамикалық визуалды эффектілерді пайдалану ақпаратты қабылдауды өзгертеді. Пайдаланушының мазмұнмен өзара әрекеттесу мәселелері дизайнерлер үшін маңызды болып табылады [7].

Сандық технологиялардың дамуымен медиа-дизайнда мамандарды оқытуға жаңа сұраныс пайда болды, бұл сандық құралдар мен платформаларды оқу курстарына қосудан көрінеді. Бұл сандық мазмұнның әртүрлі формаларымен жұмыс істей алатын және олардың ерекшеліктерін ескеретін дизайнерлердің жаңа буынын дайындауға ықпал етеді.   Сандық мәдениет сонымен қатар медиа дизайнның жаһандануына ықпал етеді, өйткені ол дәстүрлі арналар арқылы ғана емес, интернет арқылы да қол жетімді болады. Бұл бүкіл әлем бойынша дизайн шешімдерімен алмасуға және әртүрлі мәдени элементтерді визуалды шешімдерге біріктіруге мүмкіндік береді.

Тұтастай алғанда, дәстүрлі медиа дизайндағы сандық мәдениет туралы зерттеулер сандық технологияның өрнек формалары мен құралдарына қалай әсер ететінін ғана емес, сонымен қатар қабылдау мен мазмұнмен өзара әрекеттесу процесін қалай өзгертетінін көрсетеді.

Сансызбай Мәдиев,

Баспагерлік-редакторлық және

дизайнерлік өнер кафедрасының доценті,

 филология ғылымдарының кандидаты

Мағжан Әбілда,

 журналистика факультетінің 2 курс магистранты

 

 

Әдебиеттер:

  1. Шмидт Э., Коэн Дж. Новый цифровой мир: как технологии меняют жизнь людей, модели бизнеса и понятие государства. М.: Манн, Иванов и Фербер, 2013. С. 18–19.
  2. https://egemen.kz/article/145968-altyn-adam-%E2%80%93-bizdinh-ulttyq-kodymyz
  3. Виды исследований. Дизайн в цифровой среде [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://yegypko.github.io/ /index.html. – Дата доступа: 10.01.2023.
  4. Федотова, Н. А. Рекреативные функции СМИ [Электроннный ресурс] : учеб.-ме- тод. комплекс / Н. А. Федотова. – Минск : БГУ, 2014.
  5. Почепцов Г.Г. Теория коммуникации. М.: Рефл-бук, К.: Ваклер, 2001.
  6. Интернет сайттар
  7. Кемпкенс О. Дизайн-мышление. Все инструменты в одной книге / Оливер Кемпкенс. - М.:Бомбора, 2019. – 224 с.

 

 

1426 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз